Japonia samurajów, katana, Tachi, miecz. Samurai sword, Nihonto

Japonia czasów miecza Koto, od epoki Heian do początków epoki Edo, do bitwy pod Sekigaharą w roku 1600, była rozbitym na dzielnice krajem dotykanym przez ustawiczne kryzysy władzy. Efektem takiej sytuacji były konflikty zbrojne pomiędzy koalicjami uczestników wielkiej polityki, którzy walczyli o dominację w administracji cesarskiego dworu, a po wojnie Gempei o pozycję w kolejnych szogunatach Kamakura i Ashikaga (Muromachi).

Wobec słabości centralnej władzy, skoncentrowanej przede wszystkim na własnych problemach, w zewnętrznych regionach zapanowało prawo silniejszego. W prowincjach zachodu, wschodu i północy, najsilniejsi watażkowie mieczem rozwiązywali lokalne konflikty, prowadzili własne wojny z sąsiadami chcąc powiększyć swój stan posiadania.

Dworska arystokracja, Ród Fujiwara

W spadku po epoce Nara Japonia odziedziczyła system władzy oparty o administrację cesarskiego dworu opanowaną przez arystokratyczny ród Fujiwarów, którzy zdominowali ówczesną politykę poprzez uzyskanie monopolu na stanowiska regentów, Sessho i Kampaku. Historia świetności rodu rozpoczyna się od Fujiwary no Kamatariego (614-669), ministra wewnętrznego pałacu, urodzonego w dystrykcie Takechi w prowincji Yamato. Podstawową strategią rodziny było wydawanie córek Fujiwarów za cesarzy. Dzięki temu zyskiwali wpływ na kolejnego władcę, który zgodnie z rodzinną tradycją tamtych czasów miał być wychowywany w domu ze strony matki i winien był lojalność dziadkowi. W rezultacie w epoce Heian (794-1185), od roku 806 do roku 1158, panowało 27 cesarzy urodzonych przez matki z rodziny Fujiwara. Najwyższe urzędy i stanowiska w administracji dworskiej były dostępne tylko dla Fujiwarów. Czasy te nazywane są często Epoką Rządów Arystokracji Dworskiej.

Z czasem cesarski dwór zaczął gnębić dotkliwy problem kryzysu demograficznego nadmiernej ilości cesarskich potomków tworzących poboczne gałęzie rodzin kolejnych władców, z prawami do dziedziczenia stanowisk i kosztownych przywilejów. W początkach epoki Heian wprowadzono nową zasadę, dalszych potomków cesarzy pozbawiano prawa do dziedziczenia, nadawano im nowe nazwisko i powierzano intratne stanowiska na prowincji. W ten sposób powstała nowa klasa prowincjonalnej, feudalnej arystokracji, władców we własnych dziedzinach z własnymi oddziałami zbrojnymi. Byli to potomkowie najznamienitszych imperialnych linii, stanowili jednak arystokrację niższej kategorii, bez prawa wstępu do cesarskiego dworu. Rozwiązanie problemu demograficznego w Kyoto stworzyło nową, niebezpieczną sytuację, z dala od centralnej władzy stolicy zaczęły powstawać lokalne siły, często lekceważące nadrzędność praw stanowionych przez imperialną administrację. Historia pokazała, że był to początek końca epoki rządów arystokracji dworskiej.

Prowincjonalni arystokraci, Rody Heike i Genji

W cieniu wielkich Fujiwarów pojawiły się wśród prowincjonalnej arystokracji dwa rody, które miały ukształtować historię kolejnych stuleci i zmienić system rządów w Japonii: Taira i Minamoto. Genealogia rodziny Taira, zwanej inaczej Heike, zaczyna się w 825 roku, kiedy to książę Takamune (804–867), wnuk 50 cesarza Kammu, został wysłany do wschodnich prowincji. Nadano mu nazwisko Kammu Taira, inaczej Kammu Heike. Nieco później rozpoczyna się historia rodziny Minamoto, zwanej inaczej Genji. Początek najsłynniejszej gałęzi Minamoto dał 54 cesarz Seiwa, którego wnuk książę Tsunemoto (894–961) został wysłany do północnych prowincji z misją pilnowania prawa w imieniu cesarskiego dworu. Tsunemoto otrzymał nazwisko Seiwa Minamoto, inaczej Seiwa Genji. W ten sposób Genji stali się zbrojnym ramieniem cesarskiego dworu zdominowanego przez Fujiwarów.

Z czasem administracja cesarskiego dworu stała się polem ostrej walki politycznej zantagonizowanych grup rodu Fujiwarów rozgrywających własne intrygi. Równocześnie w cesarskiej rodzinie pojawiały się spory o sukcesję imperialnego tronu. Przez 4 stulecia krew linii Fujiwarów łączyła się krwią kolejnych cesarzy. Wzajemne interesy przeplatały się, taka sytuacja musiała doprowadzić do przesilenia, które wstrząśnie stolicą i krajem.

Zajęte swoimi rozgrywkami elity władzy, nie dostrzegały niepokojów narastających w prowincjach wschodu i północy, wywoływanych przez odrzucających nadrzędność stolicy cesarskich potomków.

W połowie epoki Heian, w 935 roku, doszło do powstania Tairy Masakado na wschodzie, w regionie Kanto. Masakado posunął się do tego, że w 939 roku, drugim roku ery Tengyo, ogłosił się Nowym Cesarzem, z tego powodu rebelię nazwaną Tengyo no Run. Równocześnie na zachodzie wybuchła rebelia wywołana przez Fujiwarę Sumitomo nazwanego Królem Piratów, który w pewnej chwili zagroził murom Kyoto. Uważa się, że Masakado i Sumitomo działali w porozumieniu, po zwycięstwie planowali podzielić się kontrolą nad krajem. Oba powstania stłumiono, ich przywódcy zginęli.

Ambicje klanu Taira nie wygasły. W 1028 roku wnuk Masakado Taira Tadatsune wywołał kolejne powstanie. Rebelia trwała 3 lata. Ostatecznie, w 1031 roku, oddziały Minamoto Yorinobu, Chinjufu-szoguna, głównodowodzącego obrony północy, rozbiły buntowników. W rezultacie klan Taira stracił mocną pozycję na wschodzie na rzecz rodziny Minamoto, którzy przejęli kontrolę nad równiną Kanto.

Turbulencje w zewnętrznych prowincjach, oraz ostre konflikty dworskich frakcji sprawiły, że pozycja Fujiwarów i skuteczność władzy cesarskiej administracji uległy poważnemu zachwianiu.

Dynastyczne spory w cesarskiej rodzinie, otoczonej skłóconymi Fujiwarami, doprowadziły do próby rewolty przeciw 77 cesarzowi Go-Shirakawie. Wypadki te miały miejsce w lecie 1156 roku, pierwszym roku ery Hogen, gdy upokorzony 15 lat wcześniej zmuszeniem do abdykacji cesarz Sutoku podjął próbę odebrania władzy panującemu cesarzowi, swojemu młodszemu bratu. Po obu stronach rewolty stanęły zantagonizowane frakcje Fujiwarów, wsparte przez skonfliktowane odłamy, również podzielonych wewnętrznie klanów Minamoto i Taira. Zwyciężyła frakcja Go-Shirakawy wspierana przez Tairę Kiyomoriego, głowę rodu Heike. Za pomoc w pokonaniu rebelii cesarz nadał Kiyomoriemu szereg przywilejów, wynosząc Heike na szczyty. Rebelia zakończyła epokę dominacji klanu Fujiwara, ich miejsce zajęła rodzina Taira pozostawiając cały mechanizm sterowania administracją cesarskiego dworu i rządami w państwie. Taira Kiyomori przyćmił poprzedników, stał się najpotężniejszym człowiekiem w Japonii. Stopniowo wyeliminował inne rody z dworu, wszystkie stanowiska przejęli Heike i ich stronnicy, najważniejsze objęli synowie i wnukowie Kiyomoriego.

Kiyomori umacniał dominację Heike nad rodami arystokracji w prowincjach, wspierając się autorytetem cesarskiego dworu. Japonia miała wówczas 66 prowincji, ponad 30 z nich było rządzonych przez Heike, nie mogli jednak kontrolować wszystkich. Nadchodził czas konfrontacji z siłą militarną feudalnych władców wschodnich i północnych prowincji kraju, wśród których dominowali Genji. Do pierwszej próby sił doszło w styczniu 1160 roku, drugim roku krótkiej ery Heiji. Próbę odsunięcia Heike od władzy nazwano rebelią Heiji. Walki trwały 3 tygodnie i zakończyły się niemal całkowitą zagładą Genji, rodziny Minamoto. Taira Kiyomori umocnił władzę i wprowadził rządy terroru. Przez następne 20 lat Genji cierpliwie odbudowywali swoją pozycję, a powszechna nienawiść do Heike rosła.

W grudniu 1579 roku Kiyomori dokonał zamachu stanu, uwięził klasztornego cesarza Go-Shirakawę w areszcie domowym w pałacu Seinan, pozbawił stanowisk i usunął z dworu 43 najwyższych urzędników, w tym cesarskich wasali. Pozbył się wszystkich, których uważał za swoich przeciwników. W czwartym roku ery Jisho, dwudziestego pierwszego dnia drugiego miesiąca, wg naszego kalendarza 18.03.1180, Taira Kiyomori sięgnął po władzę absolutną, zmusił do abdykacji cesarza Takakurę, a jego następcą uczynił swojego wnuka, dwuletniego księcia koronnego Tokihito, którego intronizowano jako cesarza Antoku. Zachłanność Kiyomoriego przebrała miarę. Stojący na czele Genji Minamoto Yoritomo zbudował koalicję przeciwników Heike. Wiosną 1180 roku wybuchła Wojna Gempei. Starcie Genji z Heike trwało 5 lat, zakończyło się całkowitą klęską potomków Kiyomoriego i zagładą domu Taira.

Minamoto Yoshitsune

Głównymi postaciami klanu Genji byli stojący na czele rodziny Yoritomo i jego dwaj młodsi bracia, rodzony Noriyori i przyrodni Yoshitsune. Yoritomo był naczelnym wodzem koalicji, którą zgromadził dla pokonania Heike. Yoritomo i Yoshitsune zostali generałami, którzy stanęli na czele zwycięskiej armii. Symbolem Wojny Gempei stał się Yoshitsune, uważany za ojca zwycięstwa w wojnie, która zniszczyła znienawidzonego wroga klanu Minamoto, dom Taira.

Wojna Gempei zakończyła epokę rządów administracji cesarskiego dworu zdominowanego przez arystokrację dworską, stworzyła fundament nowej władzy dyktatorów wojskowych Szogunów. Kolejne 400 lat było dla Japonii trudnym okresem konsolidowania się nowej władzy, która bezskutecznie usiłowała zapanować nad całym krajem. Czas pierwszego szogunatu Kamakura, lata 1185 do 1333, epoka rządów rodzin Minamoto i Hojo, to czas tworzenia się nowej władzy w atmosferze wewnętrznych konfliktów w szogunacie i krwawej rywalizacji z cesarskim dworem usiłującym odzyskać utraconą pozycję. Ogromnym problemem dla nowej władzy stały się mongolskie najazdy w 1274 i 1281 roku, które poważnie naruszyły podstawy bakufu Kamakura.

Koszty odparcia najazdów obciążyły wszystkich. Pozycja ekonomiczna samurajów stanowiących dotąd siłę Kamakury pogorszyła się dramatycznie, wielu zwyczajnie zbankrutowało. Niezadowolenie rosło, jednocześnie zwiększała się autokracja rządów bakufu. Rosła liczba byłych wasali Gokenin, którzy utracili swoje majątki, zaczęli się łączyć w grupy zarabiające na życie rozbojami, wędrowne bandy roninów pustoszyły kraj. W nadmorskich prowincjach rozwijało się piractwo. Kraj ogarnęła anarchia. W samej Kamakurze nasilała się ostra rywalizacja zwalczających się frakcji. System Shikken, regentów rodziny Hojo, zaczął chylić się ku upadkowi.

Od czasów Wojny Gempei i śmierci Antoku czternastu cesarzy zasiadało na imperialnym tronie Japonii. Każdy z nich marzył o powrocie do faktycznej władzy. W końcu pojawiła się okazja, którą 96-sty cesarz Japonii Go-Daigo postanowił wykorzystać. Panujący od 1318 roku, od początku objęcia tronu planował obalenie rządów szogunatu. Teraz zaczął budować koalicję przeciwników Kamakury, szukał stronników wśród wielkich rodów i mnichów buddyjskich. W 1331 roku wywołał powstanie nazywane Wojną Genko.

Kusunoki Masahige

Przed 1331 rokiem Kusunoki był panem niewielkiego lenna w prowincji Kawachi. Jako jeden z niewielu lordów odpowiedział na apel Go-Daigo o wsparcie wojskowe przeciwko Hojo przyłączając się do cesarskiej koalicji. Razem z synem cesarza, księciem Morinagą, stanął na czele powstania, podejmując się wprost niemożliwego zadania, kilka tysięcy wiernych cesarzowi wojowników stanęło do walki z potęgą Kamakury, która w kluczowym momencie Wojny Genko wystawiła blisko stutysięczną armię. Dzięki jego strategii przez dwa lata oddziały Hojo Takatokiego bezskutecznie usiłowały rozbić skromne siły powstańców. Decydującym momentem Wojny Genko było przejście na cesarską stronę generała sił Hojo Ashikagi Takaujiego, w rezultacie szogunat Kamakura upadł. Po niemal 150 latach od bitwy w zatoce Dannoura i śmierci cesarza Antoku w 1333 roku władza na chwilę wróciła w ręce dworu cesarskiego.

Na początku 1336 roku Ashikaga Takauji, wiedziony ambicją sięgnięcia po tytuł szoguna, zdradził cesarską sprawę, zebrał armię niezadowolonych z rządów Go-Daigo i rozpoczął kampanię przeciw imperialnej koalicji. Mashige do końca stał przy swoim cesarzu, w decydującej bitwie nad rzeką Minato, w lipcu 1336 roku, do końca walczył na powierzonej pozycji. Zdradzony przez sojuszników odebrał sobie życie.

W 1338 roku Ashikaga Takauji został szogunem, formalnie rozpoczęła się era Szogunatu Ashikaga, jednak zwolennicy cywilnych rządów cesarskiej administracji nie zamierzali złożyć broni. Następne 54 lata to czas wojny między koalicjami cesarskich lojalistów i zwolenników Ashikagów. Ostatecznie w 1392 roku pełna władza przeszła w ręce szogunatu Ashikaga.

Szogunat Ashikaga nie dorównywała bakufu Kamakura, który skutecznie potrafił okiełznać zapędy klanów władających domenami w prowincjach. Lokalni daimyo zaczęli umacniać swoje pozycje, z czasem zaczęli rządzić według własnego uznania. Administrując wioskami i miastami ściągali podatki sami przestając je płacić. Każdy daimyo miał własną armię samurajów i lenników w postaci mniej znaczących rodów. Pozycja szogunatu słabła, daimyo powoli stawali się panującą klasą.

Spór o sukcesję w rodzinie Ashikagów doprowadził do zbrojnego konfliktu nazwanego Wojną Onin, trwała ona dekadę od 1467 do 1477 roku. Starcie ostatecznie zniszczyło pozycję szogunatu, który praktycznie utracił wpływ na sytuację wewnętrzną. Po Wojnie Onin rozpoczął się jeden z najkrwawszych okresów w dziejach Japonii, epoka Sengoku Jidai, nazwana epoką Walczących Prowincji, rozbitą dzielnicowo Japonię ogarnęły wojny domowe. W prowincjach zapanowało bezprawie, lokalni daimyo usamodzielnili się w swoich domenach z własnymi armiami, rządzili według swojej woli, sami stanowili prawo i nie odpowiadali przed nikim całkowicie skoncentrowani na utrzymaniu i poszerzaniu swojego stanu posiadania.

Najsilniejsi prowadzili politykę agresywnej ekspansji atakując słabszych sąsiadów, niszczyli ich lub zmuszali do złożenia wasalnego hołdu. Słabsi tworzyli militarne sojusze lub sami oddawali się pod opiekę silniejszych. Większość skupiała się na lokalnej ekspansji, ale kilku najsilniejszych miało ambicje zajęcia Kyoto i sięgnięcia po tron szogunatu.
Tym samym bakufu stopniowo straciło większość militarnego zaplecza. Szogunowie Ashikaga mogli jedynie biernie obserwować zmagania feudałów.

Oda Nobunaga

W 1551 roku Oda Nobunaga został głową rodu Oda. Przejął klan skłócony i osłabiony, pogrążony w sąsiedzkich wojnach. Kolejne lata poświęcił rozwiązaniu problemów rodzinnych, konsolidacji i budowie siły militarnej klanu. Największym problemem młodego daimyo był klan Imagawa, władcy prowincji Totomi, których agresywna ekspansja dotyczyła nie tylko sąsiadów, głównym celem Imagawów było zajęcie Kyoto i zastąpienie Ashikagów na tronie szoguna. Droga do celu wiodła przez ziemie klanu Oda. W 1560 roku Imagawa Yoshimoto wszedł na czele 25-cio tysięcznej armii do Owari. 12 czerwca w bitwie pod Okehazamą 3 tys wojowników Ody niespodziewanie rozbiło jego siły, Yoshimoto zginął. Był to początek narodzin przyszłej potęgi Nobunagi. Przejął część wasali pokonanego, zawarł sojusz z Matsudairą Motoyasu, przyszłym Tokugawą Ieyasu. W następnej dekadzie lat 1560-1570 zajął prowincję Mino, potem Omi i wkroczył do Kyoto. W tym czasie Matsudaira Motoyasu podporządkował sobie klan Imagawów i przejął część ich ziem.

Dwa lata wcześniej wstąpił na służbę Ody Nobunagi Kinoshita Tokichiro, syn rolnika zaciągającego się jako ashigaru. Tokichiro, znany później jako Toyotomi Hideyoshi. Swoją karierę zaczął od stanowiska nosiciela sandałów Nobunagi.

Dotknięty kryzysem władzy kraj ogarnęły wojny domowe. Najsilniejsi daimyo walczyli z sąsiadami o powiększenie swoich domen. Kilku najbardziej ambitnych postanowiło sięgnąć po władzę w Kyoto. Nastąpił ponad stuletni okres Sengoku Jidai, nazwany erą Walczących Prowincji. Różnie określa się koniec Segoku Jidai, najbardziej trafnym wydaje się rok 1600, w którym Tokugawa Ieyasu zwyciężył w bitwie pod Sekigaharą, czym zakończył epokę blisko 700 lat wojen wykrwawiających Japonię. Najzdolniejszy i najsilniejszy daimyo ówczesnych czasów Ieyasu Tokugawa zbudował pierwszą centralną władzę, która miała zapewnić trwały pokój w całym kraju. Szogunat Tokugawa rządził Japonią do 1867 roku.