Nocny atak na Pałac Sanjo (fragment). Ilustrowane zwoje wydarzeń ery Heiji, Kamakura, druga połowa XIII w., 45,9 x 774,5 x 7,6 cm
[ Muzeum Sztuk Pięknych, Boston ]
" Utwór zachował się w około 80 wariantach, różniących się długością. Część z nich przeznaczona jest do czytania, część natomiast do melorecytacji. Niemożliwe jest wskazanie konkretnego autora, a utwór najprawdopodobniej rozwijał się stopniowo na drodze kompilacji różnych tekstów. Zasadniczy zrąb eposu datowany jest na okres między 1202 a 1221 rokiem, najbardziej znana wersja przeznaczona do melorecytacji pochodzi natomiast z 1371 roku. Przepełniony ideałami moralnymi charakterystycznymi dla klasy samurajów tekst Heike Monogatari stanowił przez wieki źródło natchnienia dla innych pisarzy, adaptowany był na potrzeby teatru No i Kabuki, a współcześnie przenoszony na ekrany. "
[ Wikipedia ]
Niemal 2 lata zajęło mi tłumaczenie angielskiego przekładu Heike Monogatari (The Tale of The Heike) na język polski. Nie było to prostym zadaniem, raczej przypominało pracę nad rozwikłaniem skomplikowanego szyfru. Materiałem źródłowym było tłumaczenie japońskiego tekstu na język angielski, które opracował wykładowca Wydziału Japonistyki Uniwersytetu Narodowego Australii profesor Royall Tyler. Jego angielskojęzyczna wersja Heike Monagatari została wydana w 2012 przez Viking Penguin, członka Penguin Group (USA) Inc. Autor tłumaczenia zachował dawny styl języka japońskiego i archaiczną formę wypowiedzi. Sprawiło to jednak, że w bardzo wielu miejscach tekst był dla mnie całkowicie niezrozumiały. Nie mogłem sobie poradzić z tłumaczeniem do czasu znalezienia drugiego przekładu na język angielski opracowanego w latach 1918-1921 przez Arthura Lindsay Sadlera, Brytyjczyka, profesora orientalistyki Uniwersytetu w Sydney. Z pewnością "okaleczyłem" oryginalny tekst uwspółcześniając ówczesną formę, ale sądzę, że stanie się bardziej zrozumiały dla czytelnika zainteresowanego kulturą starej Japonii czasu samurajów.
Prawa autorskie :
Tłumaczenie „The Tale of the Heike” na język angielski autorstwa prof. Royall Tylera wydało Penguin Publishing Group. Pomimo, że oryginalny tekst jest dziełem tradycji ustnej i nie ma jednego autora, tłumaczenie prof. Tylera jest dziełem chronionym prawem, prawa autorskie należą do wydawcy Penguin Publishing Group.
Pierwsze wydanie w 2002 roku przez Viking Penguin, członka Penguin Group (USA) Inc. DANE KATALOGOWE PUBLIKACJI WEDŁUG BIBLIOTEKI KONGRESU : Heike Monogatari, Język Angielski, Opowieść o Heike w tłumaczeniu Royall Tylera, str. 811, ISBN: 978-1-101-60109-9.
***
Od czasów legendarnego cesarza Jimmu (panował 660–585 p.n.e.), potomka bogini Amaterasu, Japonia była światem rządzonym przez dyktatorów, narzędziem władzy była przemoc. Powinniśmy to oceniać z ówczesnej perspektywy, jako naturalną formę rządów nadaną z woli bogów, despotyzm nie był ani czymś złym, ani dobrym. Żeby poznać i zrozumieć historię dawnej Japonii nie można patrzyć z poziomu naszej kultury, naszego rozumienia dobra i zła. To oczywiście jest moja własna opinia. Przenosząc się w tamte czasy staram się uwolnić od naszego systemu wartości. Tylko najsilniejszy mógł przetrwać, zapewnić bezpieczeństwo swojej rodzinie, sługom, wasalom. Przeznaczeniem słabszych była porażka, poddanie się władzy silniejszego lub śmierć.
Heike Monogatari opisuje egzekucję jednego z najwyższych dowódców rozbitej armii Heike. Shigehira, syn Tairy Kiyomoriego, dokonał rzeczy najstraszliwszej ze strasznych, może nie miał tego na celu, ale z jego winy spłonęły świątynie starej stolicy Nara, zginęły tysiące świętych mnichów. W swoich ostatnich słowach zwraca się do NIEGO :
„Słyszałem, że Devadatta popełnił trzy przestępstwa i spalił osiemdziesiąt tysięcy Pism ze Świętymi Sutrami. Chociaż były to rzeczywiście wielkie zbrodnie, jego grzeszna karma została wymazana, doznał oświecenia i wkroczył na drogę zbawienia, ponieważ nawrócił się ku Świętemu Nauczaniu. Tak więc to, że musiałem popełnić tak wielkie grzechy, nie wydarzyło się z mojej woli i nie było w żadnym wypadku bezcelowe. Było to zgodne z Boską Zasadą Rzeczy, bowiem czy na tym świecie można zignorować Cesarskie Rozkazy ? Kto spośród ludzi może być nieposłuszny woli ojca? Odmowa Suwerenowi, czy Ojcu, nie wchodzi w rachubę. Tylko Budda może zadecydować co jest dobre, a co złe w mojej sprawie. Teraz czeka mnie kara, a moje życie się kończy. Jakkolwiek bezgraniczna i głęboka jest moja skrucha, to jednak nie wystarczy. Świat Buddów to świat współczucia i miłosierdzia, wiele ścieżek prowadzi do zbawienia. Święte Nauczanie mówi w swojej istocie, że złe ścieżki są takie same jak te dobre. Są tylko drogami, które przemierzamy. Teraz to zrozumiałem i wzywam Imię Amidy prosząc o wymazanie moich niezliczonych grzechów ! Niech ta moja zła ścieżka doprowadzi tylko do dobra. Niech ten ostatni raz, gdy wzywam JEGO IMIĘ, doprowadzi mnie do narodzin w raju! - Zawołał dziesięć razy JEGO IMIĘ, wyciągnął szyję i podał głowę mieczowi.
Chociaż jego czyny w przeszłości były tak złe, tysiące mnichów i wojowników miały łzy w oczach, wszyscy poczuli wielki smutek. Głowa Shigehiry została przybita przed wielką bramą Torii Hannyaji, bowiem właśnie tam stał, tej nocy podczas bitwy, w piątym roku ery Jisho (1181), kiedy płonęły świątynie Nary.”
[ Heike Monogatari, Księga 11, rozdział 19 ]
Krzysztof Pietrek
Kontakt : dannoura1185@op.pl
HEIKE MONOGATARI, OPOWIEŚĆ O HEIKE
Według THE TALE OF THE HEIKE - Translated by Royall Tyler.
Heike Monogatari, Opowieść o Heike
***
Tłumaczenia na język polski dokonałem na podstawie tekstów :
1/. The Tale of the Heike - Translated by Royall Tyler, ISBN: 978-1-101-60109-9
2/. Full text of The Heike Monogatari - A.L.Sadler publikacja : https://archive.org/stream/TheHeikeMonogatari/HeikeMonogatari._djvu.txt
Ilustracje pochodzą z Heike Monogatari Zue popularnej wersji opowieści Takai Ranzana (1762–1838) opublikowanej w Edo, w latach 1829 i 1849. Autorem ilustracji był Teisai Hokuba (1770–1844).
Interesujące linki do grafik - drzeworytów :
© 2015 - 2025 | All Rights Reserved | © Krzysztof Pietrek | Wszelkie prawa zastrzeżone
dannoura1185@op.pl
Prolog pozwala lepiej zrozumieć podłoże wydarzeń opowiedzianych w Heike Monogatari. Poznajemy w nim czasy poprzedzające Wojnę Gempei, jak rodzina Fujiwarów opanowała administrację cesarskiego dworu, pokazuje jak ambicje arystokratów wyniesionych do najwyższych godności doprowadzają do podziałów w ich rodzie i konfliktów o sukcesję wśród cesarskiej rodziny. Dowiadujemy się w jaki sposób rody prowincjonalnej arystokracji Genji i Heike zostały wciągnięte do sporów w stolicy, co zaowocowało krwawymi wydarzeniami Hogen i Heiji, w efekcie których skazano emerytowanego cesarza na zesłanie, Heike zastąpili Fujiwarów na cesarskim dworze, a ród Genji stanął na granicy zagłady. Wydarzenia te wywołały lawinę dalszych, które doprowadziły do Wojny Gempei.
Krótkie streszczenia każdej z 12 ksiąg Heike Monogatari. ( Tekst własny )
1. Wprowadzenie, od autora.
Jest to opowieść o burzliwych dziejach Japonii końca epoki Heian (794-1185) i początku epoki Kamakura (1185-1333). Epos opisuje rozkwitanie najznamienitszych arystokratycznych rodów Fujiwara, Heike i Genji zakończone sromotnym upadkiem dwóch pierwszych rodzin, czekającym każdego, kto z mieczem w ręku sięga po władzę absolutną. Pokazuje historyczne postaci, wydarzenia, zwyczaje i tradycje. W tle opisuje koloryt Japonii ówczesnych czasów, zachwyt nad przyrodą, zamiłowanie do literatury, poezji i sztuki, szacunek dla nauki, wplatanie piękna do wszystkich dziedzin życia. Kronikarz z XIV wieku pokazuje też rolę jaką pełniła religia buddyjska i mnisi, ich wpływ na politykę, życie wysoko i nisko urodzonych. Opisuje społeczność głęboko wierzącą w zjawiska nadprzyrodzone, w możliwość mentalnego, a nawet bezpośredniego kontaktu człowieka z istotami boskimi. Wielcy kierują się interpretacjami wizji i sennych objawień. Na każdym kroku widzimy ogromny wpływ kultur kontynentalnych Chin i Indii na życie i decyzje elit cesarskiego dworu i arystokracji imperialnej stolicy, decyzje które ważyły o losach kraju.
Nie jest to opowieść o wojujących samurajach, ale opowieść o arystokratach i wojownikach kierowanych ambicjami, emocjami, marzeniami. Heike Monogatari (The Tale of the Heike - Opowieść o Heike) opowiada o okrucieństwie dumnego i zarozumiałego tyrana Tairy Kiyomoriego, napędzanego niewyobrażalnymi ambicjami, które w końcu doprowadzają go do śmierci, a jego ród do zagłady. Opowiada też o wojnie Gempei, która zmieniła ówczesną Japonię, o jej genezie i skutkach tak bardzo brzemiennych dla dalszej historii kraju kwitnących wiśni i szybujących żurawi. Wojna Gempei zakończyła w 1185 roku epokę rządów administracji cesarskiego dworu i rozpoczęła czasy rządów Bakufu, władzy dyktatorów wojskowych, dając pierwszego w historii Japonii szoguna Minamoto Yoritomo. Następne lata upłyną na lokalnych wojnach domowych w rozbitym dzielnicowo kraju i ciągłej walce o władzę. W 1467 roku spór dynastyczny w szogunacie Ashikaga doprowadzi do wybuchu wojny Onin, która zapoczątkuje najkrwawszy czas w dziejach Japonii, epokę Sengoku Jidai, nazwaną Okresem Walczących Królestw, lub Epoką Rycerzy i Bohaterów, ponad 130 najczarniejszych lat w historii kraju samurajów. Siedem pokoleń japońskich kobiet rodziło synów, których uczono sztuk walki, wysyłano na wojnę gdzie ginęli. Nieliczni dożywali wieku dojrzałego mężczyzny. Walczyli szlachetnie urodzeni i wyrzutki społeczne, chłopi, mnisi, mieszczanie. Nie można dokonać podziału na dobrych i złych. Były tylko strony konfliktów, każda z nich wierzyła w swoją sprawę.
Wojna domowa trwała do 21 października roku 1600 do bitwy pod Sekigaharą, po której Tokugawa Ieyasu zaprowadził pokój i zapoczątkował epokę szogunów Tokugawa trwającą do 1868 roku.
The Tale of the Heike jest uważane za przełomowe arcydzieło japońskiej kultury. Tyranem był Taira no Kiyomori (1118–1181). HEIKE wymawiane HAY-KEH oznacza Dom Taira, bliską i dalszą rodzinę Kiyomoriego. Za jego życia Heike zdominowali swoich wielkich rywali Genji, Dom Minamoto. W końcu Genji powstali by ich zniszczyć.
Główną osią historii opowiedzianej w Heike Monogatari jest obrona przed niesubordynacją i buntem przeciw władzy cesarskiego tronu zdominowanego przez wielkie rody, najpierw Fujiwarów, a później Taira.
Od początku epoki Nara (710-794) dworem cesarskim całkowicie zawładnęła rodzina Fujiwara. W XII wieku dwa arystokratyczne rody samurajów stały na straży utrzymania władzy cesarskiego dworu w prowincjach zachodu, wschodu i północy, były to domy Heike i Genji wywodzące od cesarzy Kammu i Seiwa. Kilku ich członków należało do hierarchii dworskiej w stolicy, ale większość żyła z dala od Kyoto. W razie potrzeby, przez wieki, na wezwanie Fujiwarów wspierali militarnie rząd centralny w tłumieniu niepokojów w zewnętrznych prowincjach.
W połowie XII wieku rywalizacja między dworskimi frakcjami doprowadziła do wybuchu dwóch rebelii Hogen w 1156 roku i Heiji w 1159 roku. W efekcie cesarską stolicę Kyoto dwukrotnie ogarnęły krótkie wojny, w które zaangażowały się domy Heike i Genji. Konflikty wyzwoliły brutalność nieznaną w Japonii od setek lat. Rany jakie w ich wyniku odnieśli główni uczestnicy wydarzeń będą dawały o sobie znać jak piętno stygmatyzujące ich kolejne pokolenia. Dwie gwałtowne rebelie wyniosły Heike na szczyty władzy, a Genji doprowadziły do krawędzi unicestwienia.
W Heike Monogatari bardzo często powtarzają się słowa Hogen i Heiji. Gniew duchów ofiar rebelii zaczyna skupiać się na zwycięskich Heike. Tryumfujący "obrońcy" cesarskiego tronu przejmują administrację dworu suwerena, Taira Kiyomori staje się władcą absolutnym i wprowadza terror. W efekcie rośnie lista ofiar Heike, rosną szeregi żądnych zemsty duchów, pojawiają się widoczne efekty ich wściekłości, co musi doprowadzić do ostatecznego upadku domu Taira.
Od niepamiętnych czasów w Klasztorze Zmienności Gion Shoja wisi dzwon. Jego dźwięk nawołuje do pokory i refleksji, przypomina że nic nie trwa wiecznie :
Dźwięk dzwonów świątyni Jetavana przypomina o przemijaniu wszystkich rzeczy. Bliźniacze drzewa sal, białe w pełnym rozkwicie, ogłaszają upadek wielkich. Aroganccy nie przetrwają, są jak sen pewnej nocy na wiosnę. Śmiali i odważni w końcu giną , bowiem są jak pył na wietrze...
[ HEIKE MONOGATARI. Spisał Yua, uczeń Buddy, Oan 3 (1370), jedenasty miesiąc, dwudziesty dziewiąty dzień ]