Mizuno Toshikata 1891, Honda Tadakatsu, drzeworyt

Na lewo od Hondy, w centrum linii frontu, stali kolejno Ishikawa Kazumasa z tysiącem wojowników i Torii Mototada z ośmioma setkami. Dywizje Hondy, Ishikawy, Toriiego i Okuby Tadayo wchodziły w skład korpusu Hatamoto, głównych sił kwatery dowodzenia. Pod szczytem wzgórza Danjoyama wznosił się wysoko w górze wojenny symbol Tokugawy Ieyasu, ogromny bojowy złoty wachlarz rozpięty na dziesięciu lakierowanych na czarno bambusowych żebrach, każde miało długość 2,31 metra. Totem był osadzony na blisko sześciometrowym drzewcu. Służył do dowodzenia ruchami wojsk. Pod nim, na swoim wojennym fotelu, siedział Tokugawa Ieyasu. Wokół niego rozmieszczono 20 białych sztandarów z monami klanu Tokugawa, potrójnymi malwami otoczonymi czarnym okręgiem. Za stanowiskiem dowodzenia zajął miejsce kontyngent 2 tys osobistej gwardii Ieyasu. Na jego lewym skrzydle Tokugawa ulokował kontyngent tysiąca ludzi swojego szesnastoletniego syna Nobuyasu, dla którego była to pierwsza bitwa w której miał dowodzić.

Czwartek 27 czerwca wieczór. Sztab Takedy Katsuyoriego.

Połączone armie Ody i Tokugawy nadchodziły z odsieczą. Takeda Katsuyori zwołał naradę swojego sztabu. Opinie o strategii wobec takiej zmiany układu sił były skrajnie odmienne. Generałowie Oyamada Nobushige, Yamagata Masakage, Naito Masatoyo i Baba Nobuharu, którzy służyli za czasów Shingena i od niego nauczyli się wojennego rzemiosła, doradzali wycofanie się do prowincji Kai. Młodsi wprost palili się do walki, gardzili weteranami, ich rozsądek brali za przejaw tchórzostwa. Zwycięska armia Takedy nawet nie powinna rozważać opcji wycofania się.

Katsuyori nie miał wyjścia, wycofanie się było dla niego równoznaczne z całkowitą porażką i utratą twarzy, a na to syn Tygrysa Kai nie mógł sobie pozwolić. Ruszył na Mikawę obiecując wszystkim zwycięską kampanię. Najpierw musiał zrezygnować z ataku na Okazaki, później okrył się wstydem porzucając oblężenie zamku Yoshida. Teraz mając 30 krotną przewagę liczebną tkwił bezradnie pod małą fortecą Nagashino bronioną przez garstkę pięciu setek wojowników Tokugawy którymi dowodził zdrajca Okudaira Nagamasa. Czy miał do tego dodać hańbiącą ucieczkę przed Odą i Tokugawą, których jego ojciec pokonał przed trzema laty? Wolał podjąć ryzyko klęski. Pod Yoshidą nie zdołał wywabić Tokugawy i wydać mu bitwy w polu. Teraz miał szansę jak ojciec pod Mikatagaharą. Zadecydował, że będzie walczyć. Znów rozsądek i chłodna kalkulacja przegrały z ego i poczuciem honoru samuraja, pokazanie wrogowi pleców równa się utracie twarzy.

Starzy generałowie musieli zaakceptować jego determinację. Zmienili taktykę, zaczęli przekonywać go, że jeśli ma walczyć to musi to zrobić na własnych zasadach, nie może pozwolić przeciwnikowi narzucić strategii. Baba Nobuharu przedstawił plan weteranów. Należy za wszelką cenę zdobyć Nagashino, a później walczyć wykorzystując umocnienia zamku. Jeżeli ruszą do ataku wielkimi siłami to wedrą się na mury. Strzelcy teppo zdołają oddać najwyżej po dwa strzały, zginie około tysiąca ludzi zanim dojdzie do walki wręcz, a tę wygrają dzięki ogromnej przewadze liczebnej. Propozycja upadła. Młodzi generałowie uważali, że należy walczyć w polu. Taką decyzję podjął Katsuyori, zetrą się z wrogiem w otwartej zaciętej bitwie i znów ich konnica rozbije jego przeważające siły.

Starzy generałowie zawsze podążali za Shingenem, byli mu bez granic lojalni, teraz winni byli tę lojalność Katsuyoriemu. Zdawali sobie sprawę z jaką siłą mieli się zmierzyć, Tokugawa i Oda mieli 38 tys ludzi, co dawało im prawie trzykrotną przewagę liczebną. Decyzja Katsuyoriego była samobójcza, ale obowiązek samuraja kazał ją akceptować nawet za cenę życia. Czterech z dwudziestu czterech generałów weteranów wypiło symbolicznie pożegnalne filiżanki wody. Byli to Baba Nobuharu, Naito Masatoyo, Yamagata Masakage i Tsuchiya Masatsugu.

Piątek 27 czerwca. Przybycie armii Ody i Tokugawy

Zgodnie z obietnicą daną Torii Suneemonowi 25 czerwca Oda Nobunaga i Tokugawa Ieyasu wyprowadzili z Okazaki 38 tys wojowników. Następnego dnia dotarli do zamku Noda. Rankiem 27 czerwca ruszyli pod Nagashino. Pod wieczór dotarli na równinę Shitaragahara, około 3 km na zachód od Nagashino. Chociaż Hara w słowie Shitaragahara oznacza równinę, teren przyszłego pola bitwy był pagórkowatym obszarem. Nobunaga wybrał właśnie to miejsce ze względu na topografię umożliwiającą wykorzystanie naturalnych cech terenu do przygotowania linii obrony.

Bez zwłoki rozpoczęto rozmieszczanie dywizji i budowę fortyfikacji. Według ówczesnych kronikarzy Oda miał na sobie wspaniałą zbroję. Za nim podążali przyboczni samuraje. Jeden z nich niósł jego hełm zbliżony kształtem do jingasa, bojowego kapelusza ashigaru. Inni trzymali broń swojego lorda i trzy białe sztandary, na których widniały rysunki japońskich monet. Obsadzono pobliskie zachodnie wzgórza. Lewe skrzydło sił Ody osłaniały zalesione góry, na prawym rozlokowała się linia oddziałów Tokugawy. Swój punkt dowodzenia Nobunaga umieścił w centrum na wzgórzu Gokurakujiyama. Przed nim stała dywizja Hashiby Hideyoshiego, prawe skrzydło osłaniała dywizja Takigawy Kazumasy, na lewym zajęły pozycję oddziały Niwa Nagahide. Na północ od jego pozycji stały kolejno dywizje Sakumy Nobumoriego i Mizuny Nobumoto.

Siły Tokugawy rozciągały się od prawego skrzydła linii armii Ody na południe ku rzece Toyo. Ieyasu rozlokował swoją dywizję na wzgórzu Danjoyama, jego lewe skrzydło osłaniali najstarszy syn Nobuyasu i Torii Mototada, przed stanowiskiem dowodzenia stały dywizje Hondy Tadakatsu i Ishikawy Kazumasy. Reszta 8 tys armii Tokugawy zajęła pozycje na jego prawym skrzydle. Wszystkie dywizje przygotowywały fortyfikacje, które miały utrudnić szarże ciężkiej kawalerii Takedy.

Szeregi oddziałów sprzymierzonych biegły wężowato z północy na południe wzdłuż rzeczki Rengo. Od strony zamku Nagashino pole przyszłej bitwy zasłaniał pas zalesionych wzgórz.

Strategia Nobunagi zmierzała do neutralizacji głównej siły uderzeniowej przeciwnika, rozpędzonego tarana ciężkiej kawalerii samurajów uzbrojonych w długie piki yari. Wybrał Shitaragaharę ze względu na Rengogawę, która tworzyła naturalną fosę, pierwszą linię obrony przecinającą w poprzek trasę ataku. Ponadto rzeczka nawadniała otaczający ją teren tworząc ciężki błotnisty grunt. W wielu miejscach, pomimo powolnego nurtu, koryto rzeki miało stromo opadające brzegi. W miejscach gdzie brzegi były niższe przystąpiono do usypywania podnoszących je skarp.

Drugim pomysłem Nobunagi było stworzenie zapory ochronnej dla linii 3 tys strzelców ashigaru Teppo gumi. Wszystkie dywizje miały rozkaz przywieźć ze sobą na pole bitwy jak największą ilość drewnianych długich drągów z których chciał wybudować mocny ażurowy płot. Stawiano go do rana w odległości 50 metrów od brzegu rzeczki. Strome zbocza zalesionych wzgórz na północy uniemożliwiały okrążenie zapory. Na południu kończył się w połowie drogi od stanowiska dowodzenia Tokugawy do brzegu Toyogawy. Ogrodzenie nie było ciągłą konstrukcją, składało się naprzemiennych odcinków, z lukami umożliwiającymi kontratak. Płot miał być ochroną trzech linii strzelców, które miały kolejno oddawać salwy a następnie szykować broń do ponownego strzału. W odległości około 300 m przed sobą obrońcy widzieli linię lasu z którego miała wyjechać kawaleria. Odległość 50 metrów od rzeczki, która spowolni szarżę, zapewniała śmiertelną skuteczność rażenia kul arkebuzów Teppo. Płot miał długość 2,1 tys metrów.

Noc z 27 na 28 czerwca. Przygotowania do bitwy.

Decyzja o ataku na armię przybyłą z odsieczą zapadła. Według planu Katsuyoriego w bitwie miało wziąć udział 12 tys wojowników. Podzielił ich na 4 dywizje, trzy miały tworzyć kolejne rzuty uderzeniowe, czwartą była jego dywizja dowodzenia, którą zaplanował rozlokować na tyłach swoich linii, na wzgórzach między drzewami.

3 tys ludzi postanowił pozostawić pod Nagashino. Oyamada Nobuyuki, Masazumi Kosaki i Muroga Nobutoshi z 2 tys mieli blokować zachodnią i północną stronę umocnień zamku. Tysiąc, którymi dowodzili Takeda Nobuzane i Onogawa miało obsadzić wzgórze Tobigasu na wschodniej stronie rzeki Ono.

Według Stephena Turnbulla w tym samym czasie kiedy Katsuyori opracowywał strategię dalszych działań, w obozie Ody trwała narada generałów sprzymierzonych sił. W pewnym momencie Sakai Tadatsugu, wasal Tokugawy, zaproponował niespodziewany atak na linie Takedy związane oblężeniem. Tadatsugu był jednym z najzdolniejszych generałów Tokugawy. Podobny atak przeprowadził po bitwie pod Mikatagaharą w 1572 roku, na tyły oddziałów Takedy Shingena oblegające zamek Hamamatsu. Udane uderzenie było jednym z powodów, dla których Tygrys Kai przerwał oblężenie i wycofał się z Mikawy. Nobunaga nie zainteresował się propozycją, nawet ostro zganił Tadatsugu za odezwanie się bez udzielenia mu głosu. Było to bardzo nieprzyjemne, skarcony poczuł się mocno urażony. Po zakończeniu narady Nobunaga odszukał Tadatsugu i na osobności przeprosił go. Gniew okazany w czasie narady był udawany, miał wprowadzić w błąd ewentualnych szpiegów. Nobunadze spodobał się pomysł, ale chciał zachować decyzję o jego realizacji w najwyższej tajemnicy, aby nie stracić elementu zaskoczenia. Postanowił, że przeprowadzenie takiego ataku w czasie, kiedy główne siły Katsuyoriego będą zaangażowane w bitwie, da załodze Nagashino ogromne wsparcie i szansę na przełamanie blokady. Jednocześnie sukces uderzenia sił sprzymierzonych na tyłach Katsuyoriego podkopie morale jego oddziałów. Żeby pokazać Tadatsugu jak spodobał mu się jego pomysł dał mu jako wsparcie 500 strzelców. Nie byli to zwykli Teppo gumi ashigaru, ale elitarni strzelcy wsparcia konnych samurajów osobistej gwardii Nobunagi, jednostki czerwonego płaszcza Horo, Aka Horoshu. Dowodził nimi Kanamori Nagachika.

Wraz ze strzelcami Nagachiki Oddział szturmowy liczył 3 tys wojowników. Sakai Tadatsugu objął dowództwo, kapitanami byli Matsudaira Koretada, Matsudaira Ietada, Honda Hirotaka, Honda Yasushige, Makino Narimune, Okudaira Tadayoshi, Suganuma Sadamitsu, Nishikyo Iekazu, Shidara Sadamichi i Abe Tadamasa. Okudaira Nobumitsu i Endo Hidemochi byli przewodnikami, dobrze znali okolicę. Sakai Tadatsugu wyprowadził swoją małą armię o północy pod osłoną ulewnej burzy. W ciemności bez przeszkód pokonali 8 km. Okrążyli od południa Nagashino, omijając dużym łukiem linie oblegających. Podeszli do Tobigasuyamy od południowego wschodu, na tyły tysiąca wojowników Takedy Nobuzane. Tam w ukryciu oczekiwali ranka.

28 czerwca 5 rano. Shitaragahara pozycje sprzymierzonych.

O świcie Oda Nobunaga dokonał inspekcji i wydał ostatnie rozkazy. Swoje stanowisko dowodzenia pozostawił na górze Gokurakuji, na straży tylnej umieścił dywizję swojego najstarszego syna Nobutady. Potem podjechał do stanowisk strzelców. Budowę palisady ukończono w nocy, rano Ishikawa Kazumasa i Torii Mototada sprawdzili siłę konstrukcji i upewnili się, że jest odpowiednio wysoka, żeby konni Takedy nie zdołali jej przeskoczyć. Za palisadą stali strzelcy ustawieni w trzech szeregach po tysiąc, rozciągniętych na przestrzeni 2 tys metrów. Dowodziło nimi siedmiu samurajów osobistej gwardii Nobunagi z elitarnych jednostek Horoshu. Mieli dopilnować utrzymania żelaznej dyscypliny przez Teppo gumi w czasie bitwy. Plan Ody zakładał, że trzy linie będą oddawały rotacyjnie salwy, ta która wystrzeli cofnie się do tyłu, nabije broń i będzie mogła oddać kolejny strzał. Kule arkebuzów miały zatrzymać szarżę konnicy Takedy i zadecydować o zwycięstwie. Oda miał głęboko w pamięci niepowodzenie ataku na linie Ikko Ikki w Nagashimie dwa lata wcześniej, kiedy ulewny deszcz zamoczył arkebuzy i uczynił je całkowicie bezużytecznymi. Od tamtego czasu jego strzelcy byli szkoleni w metodach ochrony broni przed wilgocią, ulewa w czasie nocnej burzy nie zamoczyła dobrze zabezpieczonych lontów.

Linia frontu sprzymierzonych zaczynała się na południu przy Toyogawie. Tam rozlokowana była dywizja, którą dowodził Okubo Tadayo. Był doświadczonym weteranem, walczył u boku Tokugawy we wszystkich jego kampaniach. Należał do korpusu Hatamoto, osobistej gwardii Ieyasu. Obstawiał jedyny odcinek na którym nie było płotu. Jego dziesięć setek samurajów i ashigaru miało zablokować uderzenie i nie przepuścić oddziałów Takedy na tyły linii strzelców. Płaski teren opadający ku rzece porastały kępy drzew dające bardzo słabą osłonę w porównaniu z płotem. Okubo nie wiedział jak trudne zadanie czeka jego ludzi. Naprzeciw nich Katsuyori rozlokował jeden z najlepszych oddziałów swojej kawalerii, którym dowodził Yamagata Masakage.

Za lewym skrzydłem oddziałów Okubo rozpoczynał się płot. Za nim były rozlokowane kolejno dywizje Osuki Yasutaki i Sakakibary Yasumasy, każda liczyła po dziesięć setek wojowników. Centrum linii frontu tworzyły trzy następne dywizje. Na lewym skrzydle Sakakibary stał kontyngent tysiąca ludzi Hondy Tadakatsu. Obok Ii Naomasy, Sakai Tadatsugu i Sakakibary Yasumasy Honda Tadakatsu był jednym z czterech najbardziej zaufanych generałów Tokugawy. Wyglądał imponująco w czarnej zbroi z hełmem kabuto zwieńczonym ogromnym porożem, które z daleka wyróżniało go na polu bitwy. W ręku trzymał swoją ulubioną broń, pikę yari z potężnym ostrzem nazywaną Tonbogiri, przecinacz ważek. Legenda głosi, że yari było niezwykle ostre. Pewnego razu duża ważka przypłaciła życiem próbę odpoczynku na Tonbogiri, kiedy usiadła ostrze przecięło ją na dwie części. Honda był jednym z najsłynniejszych wojowników ówczesnej Japonii. Po bitwie pod Mikatagaharą Takeda Shingen miał stwierdzić, że ponad Tokugawą Ieyasu są tulko jego hełm i Honda Tadakatsu, a Oda Nobunaga nazywał go samurajem wśród samurajów.

Bitwa na równinie Shitaragahara 28.06.1575

SKUTKI OBLĘŻENIA NAGASHINO

Upadek Takedy Katsuyoriego

Przy tak sromotnej klęsce zadziwiający jest fakt, że ostateczny upadek Takedy Katsuyoriego i jego klanu nastąpił dopiero 7 lat później w 1582 roku. Po wycofaniu się do Kai usiłował odbudować siły, całą uwagę poświęcił obronie swoich granic. Górzyste tereny prowincji Kai i Shinano dawały dobre warunki do obrony. Jego największy rywal i wróg Uesugi Kenshin zmienił kierunek ekspansji i rozpoczął wojnę z Nobunagą. Stworzyło to dobry klimat do zawarcia pokoju z klanem Uesugi w 1577 roku. W kwietniu 1578 roku Kenshin niespodziewanie zmarł. Według najbardziej prawdopodobnej wersji powodem był nowotwór brzucha. Inna mówi, że nadużywanie alkoholu zniszczyło jego organizm. Twierdzono również, że został zamordowany przez ninję wynajętego przez Nobunagę. Ponoć po śmierci Kenshina Nobunaga miał stwierdzić : Teraz imperium jest moje.

Pogłoska o zatrudnianiu przez Odę wojowników ninja dla skrytobójczej eliminacji przeciwników mocno zaniepokoiła Katsuyoriego. Jego strategią stała się obrona i przetrwanie za wszelką cenę. Koszty zakończonej klęską kampanii były ogromne, Katsuyori potrzebował pieniędzy, żeby odbudować pozycję Takedów. Zaczął obciążać wasali nowymi podatkami, co wywołało ich niezadowolenie i nadszarpnęło ich zaufanie.

Śmierć głowy rodu spowodowała zamieszanie w rodzinie Uesugi. Doszło do sporu o sukcesję pomiędzy dwoma adoptowanymi przez Kenshina synami Kagetoro i Kagetatsu. Kagetoro był biologicznym synem Hojo Ujimasy. Katsuyori poparł militarnie Kagetatsu, który przejął schedę głowy klanu. Zawarto sojusz, którego potwierdzeniem było małżeństwo Kagekatsu z córką Katsuyoriego Kikuhime. Kagetoro popełnił samobójstwo. Hojo Ujimasa nie mógł wybaczyć śmierci syna i utraty wpływów w rodzinie Uesugi. W rezultacie Katsuyori kończąc wieloletni konflikt z klanem Uesugi wszedł w stan wojny z potężnym sąsiadem kontrolującym prowincje Kanto za jego wschodnimi granicami.

Tokugawa nadal nękał Katsuyoriego. Po Nagashino przeprowadził serię kampanii na ziemiach kontrolowanych przez Takedów, w efekcie odzyskał zamek Takatenjin w prowincji Totomi zdobyty w 1574 roku przez Katsuyoriego. Takeda zaczynał coraz bardziej obawiać się ataku Tokugawy i Ody na Kai. Przestał polegać na obronnych możliwościach jego rodowej siedziby Tsutsujigasaki. Forteca była jednopiętrowym kompleksem, miała tylko jedną fosą. Podjął decyzję o wzniesieniu nowego obronnego zamku. Wybudowano go na północy Kai, przy granicy z Shinano, na wzgórzu o stromych klifach. Obejmował obszar o długości 500 i szerokości 200 metrów. Wewnętrzną główną fortecę posadowiono na samym szczycie wzgórza. Była zbudowana na planie kwadratu, otaczał ją kamienny mur. Droga do niej wiodła przez dwa otoczone murami przedzamcza. Główną bramę zamku ufortyfikowano półkolistym obwarowaniem z suchą fosą. Północną stronę zamku umocniono dwoma wałami przechodzącymi w fosę wypełnioną wodą. Budowa trwała zaledwie osiem miesięcy, nadzorował ją Sanada Masayuki. Katsuyori przeprowadził się do nowej siedziby w 1581 roku, nazwał ją Shinpu i ogłosił swoją nową stolicą. Shingen zawsze uważał, że stolica powinna być w mieście ich rodowej siedziby. Jego syn doprowadził do klęski, do jakiej jego ojciec nigdy by nie dopuścił. Teraz wbrew woli Shingena przenosił siedzibę stolicy, którą wybudował z wysokich podatków nałożonych na wasali. Wywołało to oburzenie i gniew dotychczasowych sojuszników.

Jednym z najbardziej niezadowolonych był Kiso Yoshimasa, daimyo domeny w dolinie Kiso. Siedzibą Yoshimasy był zamek Fukushima leżący przy trakcie Nakasendo, niedaleko zachodniej granicy prowincji Shinano. Początkowo opierał się hegemonii Shingena, później zawarł pakt, który przypieczętowało małżeństwo z córką Takedy. Był lojalnym wasalem i generałem Shingena, jednym z jego strategicznych sojuszników. Później wspierał jego następcę. 1 lutego 1582 roku zbuntował się, wysłał do Ody Nobutady swojego młodszego brata z informacją, że przechodzi na stronę jego ojca. Brat miał pozostać u Nobutady jako zakładnik gwarantujący jego lojalność. Obciążenia podatkowe jakie nałożył na lorda Kiso Katsuyori przekroczyły granice jego możliwości i cierpliwości .

Mszcząc się Katsuyori kazał zabić matkę Yoshimasy, jego konkubinę i ich dziecko. Potem wysłał wojska z rozkazem zajęcia doliny Kiso i zabicia zdrajcy. Śniegi zablokowały ruchy jego oddziałów, które nagle znalazły się pod presją sił Kiso dobrze znających topografię i specyfikę swoich terenów.

Nobunaga od dawna odbierał meldunki o problemach Katsuyoriego z buntującymi się wasalami. Teraz postanowił wykorzystać sytuację i raz na zawsze pozbyć się klanu Takeda. 3 lutego wydał rozkazy mobilizacji. Wojska Kanamori Nagachiki, wasala Ody z prowincji Hida, weszły do Shinano i ruszyły w kierunku Kai. Nobutada, syn Nobunagi, poprowadził ich dywizje z prowincji Mino w kierunku regionu Ina przy zachodniej granicy Kai. Tokugawa Ieyasu ruszył ze swoją armią z Surugi. Do koalicji dołączył Hojo Ujimasa, który od czasu śmierci syna był w stanie wojny z Takedami. Jego wojska z prowincji Sagami, Izu i Kozuke ruszyły do Kai, Shinano i Surugi. Jednocześnie Oda nakazał Nobutadzie wysłać wsparcie Kiso Yoshimasie. 16 lutego armia Takedy wysłana do Kiso została pokonana przez wojska Yoshimasy wsparte oddziałami Ody.

Na centrum frontu wojsk Tokugawy miała uderzyć szarża dywizjonu Takedy Katsuyoriego, którym dowodził Naito Masatoyo należący korpusu Go fudai karo-shu, dziedzicznych wasali seniorów, najbliższych doradców głowy klanu Takeda.

Na lewym skrzydle Torii Mototady stała pierwsza z dywizji Nobunagi dowodzona przez Takigawę Kazumasu. Obok niej rozlokowano oddziały najsłynniejszego generała Ody Hashiby Hideyoshiego. Dywizja Hideyoshiego zabezpieczała stojący za nią osobisty kontyngent Nobunagi. Na północnym końcu płotu stanęły obok siebie dywizje Niwy Nagahide i Mizuno Nobumoto, a na ich tyłach oddziały Sakumy Nobumoriego.

28 czerwca 5 rano. Linie Takedy Katsuyoriego.

Katsuyori podzielił swoje siły na 4 siły uderzeniowe, każda liczyła 3 tys ludzi. Wielka kronika klanu Takeda pozwala szczegółowo określić skład każdej z nich. Siłą trzech rozstawionych w pierwszej linii była kawaleria, większości samurajów towarzyszyło kilku pieszych ashigaru przybocznego wsparcia.

DYWIZJĄ PRAWEGO SKRZYDŁA dowodził Anayama Nobukimi. Był weteranem Shingena, wchodził w skład korpusu Goshinrui-shu, krewnych Takedy Katsuyoriego. Jego samuraje i ashigaru mieli na flagach mon Takedów, ale Nobukimi stanął pod własnym monem. Awangardę dywizji Anayamy dowodził Baba Nobuharu, miał 120 konnych samurajami. Był jednym z najbardziej doświadczonych dowódców polowych Takedów i ich dziedzicznym wasalem Fudi. Bracia Sanada, Nobutsuna i Masateru, mieli porowadzić wojska swojego klanu za Babą Nobuharu. Sanada należeli do korpusu Sakikata-shu, sojuszników z podbitych przez klan Takeda prowincji. Pochodzili z prowincji Shinano, w wojnach z Tokugawą i Uesugi Kenshinem udowodnili swoją lojalność. Twierdzili, że ich ród wywodzi się z linii Minamoto Seiwa Genji. Dywizję 3 tys ludzi prawego skrzydła zamykały oddziały Tsuchiyi Masatsugu i Ichijo Nobutatsu. Tsuchiya był weteranem Shingena, należał do jego słynnych 24 generałów, miał stu jeźdźców. Szególnie wyróżnił się w bitwie pod Mikatagaharą. Ichiyo Nobutatsu należał do korpusu Goshinrui-shu, był kuzynem Takedy Katsuyoriego. Dowodził dwoma setkami jeźdźców. Dywizje prawego skrzydła miały uderzyć na Hashibę Hideyoshiego, Niwę Nagashide, Mizuno Nobumoto i Sakumę Nobumoriego.

Oddziały dywizji prawego skrzydła Takedy miały nieco ponad tysiąc jeźdźców i 2 tysiące ashigaru.

DYWIZJA CENTRUM dowodził Takeda Nobukado, przyprowadził osiemdziesięciu własnych samurajów pod flagą klanu Takeda. Był wujem Katsuyoriego. Awangardą centrum dowodził Naito Masayoto, miał 250 samurajów jazdy klanu Naito. Wspierał go weteran wojen Shingena Hara Masatane ze 120 konnymi. Masatane był dziedzicznym wasalem klanu Takeda. Najliczniejszą jazdę wystawili do bitwy wasale korpusu Sakikata-shu, sojusznicy z podbitego przez klan Takeda zachodu prowincji Kozuke. Obata Nobusada przyprowadził 500 konnych, Wada Narimori 30, Annaka Kageshige, Gomi Takashige i kilku innych nieco więcej niż 170 jeźdźców.

W sumie główną siłą uderzeniową centrum była konnica 1150 samurajów wspomaganych przez około 2,3 tys ashigaru. Mieli uderzyć na centrum linii sprzymierzonych w kierunku stanowiska dowodzenia Tokugawy Ieyasu, którego bronili Ishikawa Kazumasa, Honda Takakatsu i Sakakibara Yasumasa.

DYWIZJĄ LEWEGO SKRZYDŁA dowodził Takeda Nobutoyo, kyzun Katsuyoriego. Nobutoyo wystawił dwie setki konnych samurajów pod osobistym sztandarem jego ojca Takedy Nobushige, który zginął w 1561 roku w bitwie z Uesugi Kenshinem na równinie Kawanakajima. Awangardę lewego skrzydła miał poprowadzić doświadczony weteran Shingena Takedy sześćdziesięcioletni Yamagata Masakage. Jego 300 konnych samurajów i towarzyszący im ashigaru, około tysiąca ludzi, wyróżniały ich polakierowane na czerwono zbroje. Na powiewających nad plecami banerach Sashimono i bojowych sztandarach widniał biały kwiat na czarnym tle. Mieli uderzyć na południowy kraniec linii sprzymierzonych, którego bronił Okubo Tadayo z korpusu Hatamoto, osobistej gwardii Tokugawy. Jego dziesięć setek samurajów i ashigaru miało odeprzeć natarcie na jedynym pozbawionym płotu odcinku i nie dopuścić do wejścia oddziałów Takedy na tyły sprzymierzonych. W skład Dywizji Lewego Skrzydła wchodzili Ogasawara Nobumine i Matsuoka Ukyo, wasale Sakihata-shu z Shinano, którzy wystawili 50 konnych. Suganuma Sadanao, Sakihata-shu z prowincji Totomi, przyprowadził 40 konnych, weteran Shingena Oyamada Nobushige wystawił 200 jeźdźców. Dziedziczni wasale Takedów Atobe Katsusuke i Amari Nobuyasu wystawili odpowiednio 300 i 100 konnych, a Nagasaka Juzaemon 40.

Trzecia siła uderzeniowa, Dywizja Lewego Skrzydła, miała około dwanaście setek konnych samurajów i około 2,5 tys ashigaru, łącznie około 3,7 tys wojowników.

CZWARTA DYWIZJA była zorganizowana wokół jednostki dowodzenia, osobistej gwardii Takedy Katsuyoriego, liczącej 200 konnych elitarnych samurajów. Jednostkę dowodzenia uzupełniały oddziały wystawione przez członków korpusu Goshinrui-shu, najbliższych krewnych Katsuyoriego. Głównodowodzącym był oczywiście sam Katsuyori, jego zastępcą kuzyn Takeda Nobutomo. Najbliższymi hatamoto byli Takeda Nobumitsu ze stoma konnymi samurajami, Mochizuki Nobumasa z sześćdziesięcioma konnymi. Każdemu z samurajów jazdy towarzyszyło dwóch przybocznych ashigaru. Łącznie korpus dowodzenia Katsuyoriego miał 360-ciu samurajów ciężkiej jazdy i 720 elitarnych ashigaru, razem blisko 1,1 tys ludzi. Wspierało go blisko 2 tys wojowników wystawionych przez wasali Sakikata-shu, w większości pieszych ashigaru towarzyszących blisko 400 konnym samurajom. Swoje stanowisko głównodowodzącego Katsuyori rozlokował na wzgórzu pod lasem. Miał stamtąd dobry widok na równinę Shitaragahara, mógł kontrolować przebieg bitwy i włączyć się do walki jeśli uzna to za konieczne.

Rankiem 28 czerwca oddziały Takedy podeszły na skraj lasu, rozciągały się na linii ponad dwóch kilometrów, miały zaatakować formacją żurawia. Katsuyori był dobrej myśli. Ze stosunkowo niedużej odległości widział sztandary przeciwnika. Konnicę Dywizji Centrum dzieliła od linii obrony Ody i Tokugawy najmniejsza odległość, zaledwie 200 metrów, ona zaatakuje jako pierwsza. Największy dystans do pokonania miały Dywizje Prawego i Lewgo Skrzydła, ale było to tylko około 400 metrów. Wiedział, że Oda miał bardzo dużą ilość strzelców. Jednak był przekonany, że ulewne deszcze które spadły w czasie nocnej burzy zmoczyły lonty arkebuzów i większość będzie bezużyteczna. Kiedy konnica Dywizji Centrum wyjedzie z lasu szybko wejdzie w galop i w kilkadziesiąt sekund dotrze do linii przeciwnika. Nawet jeśli padną strzały to strzelcy nie będą w stanie przeładować w kilkanaście sekund broni. Straty jakie spowoduje pierwsza salwa nie spowolnią szarży, jego samuraje zmiotą płot i uderzą na wroga, wkrótce włączą się do walki ashigaru wsparcia. Przewidywał, że oddziały skrzydeł armii wroga ruszą wspomóc zaatakowane centrum. Wtedy rzuci do walki obie Dywizje Skrzydeł swojego żurawia. Wspólny atak zepchnie przeciwnika do brzegów rzeki Toyo i tam ostatecznie rozbije jego siły.

Siła salwy Teppo-gumi.

Arkebuzy Teppo Tanegashima miały maksymalny zasięg 500m, ale tutaj ich skuteczność była praktycznie żadna. Ograniczone straty zaczynały zadawać z dystansu 200 metrów. Z odległości 50 metrów efekt uderzenia kuli w odzianego w zbroję wroga powinien go wyłączyć z walki, strzał z tego dystansu zapewniał też dużą celność. Kolejne salwy miały trafić w szarżujących z odległości 35-20 metrów co musiało być masakrujące dla koni i ludzi. Do końca nie wiadomo, czy padły dwie czy też trzy salwy. Eksperymenty wskazują, że trzecia mogła polecieć w niemal puste przedpole.

Dobrze przeszkolony, sprawny strzelec mógł wykonać operację ładowania, celowania i oddania strzału w zaledwie piętnaście sekund. Słabo wyszkolonemu mogło to zająć nawet minutę. Na szybkostrzelność negatywnie wpływało zabrudzenie i nagrzewanie się lufy w miarę kolejnych strzałów. Można mieć pewność, że Oda Nobunaga zadbał o przeszkolenie swoich strzelców. Przy trzech szeregach strzelców kolejne salwy musiały dzielić kilku sekundowe odstępy.

Nobunaga wybrał na miejsce bitwy pole Shitaragahara ze względu na jego topografię. Był analitycznym strategiem. Szarża konnicy posuwała się z szybkością 40 km na godzinę, czyli 11 m na sekundę. Na polu bez przeszkód ława jeźdźców uzbrojonych w długie piki yari pokonała by ostatnie 50 metrów w niecałe 5 sekund. Teoretycznie przy trzech szeregach strzelców wystarczyło to na oddanie trzech salw. Rengogawa wymuszała zwolnienie, a nawet chwilowe zatrzymanie się jeźdźców co wydłużało drogę do płotu o 10 do 15 sekund, co dawało pewność wystarczającego czasu do wystrzelenia trzech salw.

Według Stephena Turnbulla w rzeczywistości nie ma istotnego znaczenia, czy szybkostrzelność wynosiła jeden strzał co piętnaście sekund, czy co 45 sekund. Jego teoria mówi, że kolejne salwy trzech linii tysiąca strzelców z już nabitą bronią wysłały w kierunku szarżujących 9 tysięcy pocisków. Zatem odliczając niewypały i niecelne strzały co najmniej 8 tysięcy z nich musiało trafić w cele. Oznacza to, że wielu musiało otrzymać po kilka postrzałów co wywołało prawdziwą masakrę. Prawdopodobnie rzeź i zamieszanie wywołane w szeregach Takedy przez pierwsze trzy salwy mogły dać dodatkowy czas, w którym pierwszy szereg przeładował broń i mógł wystrzelić ponownie, co daje w sumie cztery salwy. Według Turnbulla najbardziej prawdopodobny scenariusz jest taki, że proces przeładowywania pierwszy szereg rozpoczął natychmiast po pierwszym strzale i nie musiał oddawać następnego aż do przybycia kolejnej fali konnicy. Prawdopodobne jest, że cios zadany przez pierwsze dwa szeregi mógł spowodować, że trzeci szereg nie oddał salwy.

28 czerwca 6,00 rano. Pierwszy atak.

Takeda Katsuyori wydał rozkaz ataku. Yamagata Masakage, Naito Masatoyo i Baba Nobuharu jednocześnie wyprowadzili z lasu awangardy wszystkich trzech dywizji Takedy i rozpoczęli szarże szybko zbliżając się do linii przeciwnika. Nie padły żadne strzały. Dowodzący strzelcami elitarni ashigaru Horo-shu osobistej gwardii Ody trzymali dyscyplinę, Teppo gumi czekali na rozkaz oddania strzału. Konnica dotarła do rzeczki Rengo i zwolniła. Kiedy po pokonaniu błotnistych brzegów, samuraje Takedy spięli konie do galopu, byli w odległości 50 metrów od płotu. Wtedy padł rozkaz otwarcia ognia i w konnych uderzyła salwa całej ławy strzelców. W pierwszej sekundzie Katsuyori nie dostrzegł oznak załamania się szarży, był przekonany, że jego kalkulacje sprawdziły się. Dalsze wypadki zaszokowały go, w kilka sekund padły dwie kolejne salwy. Linia jego jeźdźców i podążających za nimi ashigaru załamała się jak ścięta. Konie, dosiadający ich samuraje, piesi wojownicy padali zabici i poranieni.

Ogrodzenie i towarzysząca strzelcom piechota ashigaru uzbrojona w piki yari z niemal sześcio metrowymi drzewcami zapewniały wystarczającą ochronę przed atakiem niedobitków awangardy Takedy. Bez wątpienia konni samuraje Ody i Tokugawy palili się, żeby ruszyć do walki, ale rozkazy zakazywały tego w przypadku gdy salwy strzelców odniosą spodziewany skutek, a tak było. Ich czas chwały miał nadejść później. Nieliczni jeźdźcy i piechurzy Takedy przedarli się przez luki między liniami płotu wchodząc w strefę śmierci, rozniosły ich miecze samurajów i piki ashigaru.

Doświadczenia pierwszego ataku pozwoliły na przeorganizowanie i udoskonalenie pozycji obronnych przed następnymi szarżami. Korpus strzelców nie poniósł żadnych istotnych strat, z nabitą bronią czekał na kolejne uderzenie.

28 czerwca 8,00 rano. Sakai Tadatsugu uderza na wzgórzu Tobigasu.

Kiedy pewny zwycięstwa Takeda Katsuyori wydawał rozkaz ataku awangardom swoich trzech głównych sił, nie wiedział, że wróg wkrótce zaatakuje jego tyły. W tym samym czasie Sakai Tadatsugu przygotowywał się do uderzenia na fortyfikacje po wschodniej stronie rzeki Ono obsadzone przez kontyngent Takedy Nobuzane. Umocnienia obronne składały się z fortu głównego Tobigasuyama i jego mniejszych satelitów Hisamayama, Nakayama i Ubakenatsu. Pod osłoną nocy Sakai Tadatsugu podzielił swoje 2,5 tys ludzi na trzy grupy. O godzinie 8 rano pierwsza z nich uderzyła na fort Nakayama. Siła ataku całkowicie zaskoczyła oddziały Takedy, oddali pole i zaczęli wycofali się do Tobigasuyamy. Wtedy pozostałe dwie siły Tadatsugu uderzyły na Tobigasuyamę. Oba ataki poprzedziły salwy strzelców Kanamoriego Nagachiki. Kiedy Teppo gumi zasypywali kolejnymi salwami umocnienia fortu, ogniste strzały zapaliły pokryte strzechami budynki Tobigasu. Po takim przygotowaniu samuraje Sakai Tadatsugu ruszyli do ataku. W zaciętych walkach zginął dowódca Takeda Nobuzane, jego oddziały wybito.

Kosaki Mazazumi, dowódca kontyngentu pozostawionego przez Katsuyoriego pod Nagashino, widział pożar i dymy unoszące się nad Tobigasu. Nie był w stanie pójść z odsieczą na drugą stronę rzeki, miał zbyt małe siły, musiał koncentrować je na blokadzie fortecy. Obrońcy Nagashino wycieńczeni 10 dniami walk od 2 godzin słyszeli odgłosy bitwy, od Shitaragahara dzieliło ich w linii prostej 3 tys metrów. Kiedy Okudaira Sadamasa zorientował się, że odsiecz zaatakowała oddziały Takedy na Tobigasuyamie wydał rozkaz otwarcia bramy Honmaru, wyprowadził swoich ludzi i uderzył na oblegających. W końcu nadszedł ich czas chwały. Świadomość przybycia długo oczekiwanego wsparcia dodała nowych sił, zaciekle zaatakowali oddziały Takedy. Kiedy Kosaki Masazumi stracił 200 zabitych dał rozkaz odwrotu. Resztki swojego korpusu poprowadził na zachód w kierunku głównych sił Katuyoriego. Sakai Tadatsugu nie pozwolił im uciec, jego oddziały dopadły wycofujących się pod wioską Ariakemura. Kosaki zginął razem z większością swoich ludzi, niewielu dotarło do głównej armii Takedy.

W bitwie na górze Tobigasu armia Takedy straciła kilku kluczowych generałów, zginęli Takeda Nobuzane weteran i przyrodni brat Shingena, Saegusa Moritomo jeden ze słynnych 24 generałów Shingena, Gomi Sadanari, Wada Narishige, Nawa Muneyasu i Iio Suketomo.

Sakai Tadatsugu stracił jednego ze swoich dwóch zastępców. Matsudaira Koretada wszedł w czasie ataku zbyt głęboko w linie wroga, co przypłacił życiem.

Pierwszy cel operacji sił Ody i Tokugawy został osiągnięty, Nagashino było uratowane. Losy drugiego celu, rozbicia niezwyciężonej armii Takedy, ważyły się trzy kilometry na zachód, na równinie Shitaragahara.

28 czerwca 9,00 rano. Shitaragahara.

Kończyła się trzecia godzina szarż Takedy na oddziały sprzymierzonych. Linia obrony odpierała szturmy, płot z bali nadal spełniał swoje zadanie.  Takeda Nobukado i Naito Masatoyo wyprowadzali kolejne szarże, samuraje Dywizji Centrum zaciekle usiłowali przebić się za płot, ale bez sukcesów. Kule strzelców Ody, skutecznie ich powstrzymywały. Kolejne natarcia z coraz większym trudem pokonywały rosnące stosy ciał towarzyszy i ich koni. Zapał napastników malał, równocześnie rosła pewność siebie obrońców.

Awangarda Dywizji Prawego Skrzydła pod Babą Nobuharu z wielkim trudem, ale ciągle bezskutecznie, usiłowała przełamać obronę wroga. Straty rosły zastraszająco szybko. Gęsto zalesione wzgórze na północnym końcu płotu uniemożliwiało manewr oskrzydlenia. Kilkunastu jeźdźców zdołało przebić się przez przez wąskie przejście, ale zaprowadziło to ich w strefę śmierci, zginęli za płotem na pikach ashigaru. W końcu Baba wycofał się, żeby dać odpocząć tym, którzy jeszcze byli zdolni do walki.

Zastąpił go dowódca Dywizji Prawego Skrzydła Anayama Nobukimi wspierany przez braci Sanada, Ichijo Nobutatsu i Tsuchiyę Masatsugu. Mieli razem 750 konnych. W ich szarże uderzały tysiące pocisków kolejnych salw. Jak kazał honorowy zwyczaj generałowie jechali na czele swoich kontyngentów, pierwszy zginął od kul Tsuchiya Masatsugu. Bracia Sanada, Nobutsuna i Nobuteru, stracili w ostrzale 200 z 250 swoich ludzi, z pozostałą przy życiu pięćdziesiątką zdołali przebić się przez luki w płocie na stronę oddziałów Shibaty Katsuie i Hashiby Hideyoshiego z którymi starli się w zażartej walce wręcz. Widząc ich sukces Baba Nobuharu wrócił do bitwy prowadząc oddziały wsparcia. Bracia Sanada ginęli gdy Baba uderzył na odcinek broniony przez kontyngent Sakumy Nobunoriego. Był zdeterminowany, za wszelką cenę też chciał się przebić na drugą stronę palisady w kierunku sztandaru Nobunagi. Sakuma widząc szarżę 700 konnych dał rozkaz do odwrotu otwierając im drogę za płot. Rozochoceni samuraje Baby złapali przynętę. Sakuma, Shibata Katsuie i Hashiba Hideyoshi byli przygotowani na taki manewr, ich oddziały uderzyły na boki i tyły samurajów Takedy rozpoczynając prawdziwą rzeź. Z 7 setek ludzi, których poprowadził Baba Nobuharu, uszło z życiem osiemdziesięciu.

Koniec prawego skrzydła sprzymierzonych nie miał ochronnej palisady. Bronił go kontyngent, którym dowodził wasal Tokugawy 43 letni Okubo Tadayo. Był jednym z grona najskuteczniejszych dowódców Tokugawy, nazywanych jego szesnastoma boskimi generałami. Dowodził w bitwach z ligą Ikko-Ikki w Mikawie, szczególnie zasłużył się w bitwie pod Mikatagaharą. Jego chorąży trzymał flagę z wielkim złotym dyskiem. Wspierał go o 5 lat młodszy brat Okubo Tadatsuke, również jeden z boskich generałów Tokugawy, walczył z Shingenem w 1572 roku. Na banerach sashimono powiewających nad ramionami samurajów Tadatsuke widniał złoty motyl.

Naprzeciw nich stała awangarda Dywizji Lewego Skrzydła armii Katsuyoriego, kontyngenty którymi dowodził dziedziczny wasal Takedy 60 letni weteran wojen Shingena Yamagata Masakage. Był jednym ze słynnych Dwudziestu Czterech Generałów Takedy, zaliczano go do Czterech Niebiańskich Królów Shingena. Z powodu czerwonych zbroi wojowników Yamagaty nazywano Czerwonym Korpusem. Ponoć na sam widok Czerwonego Korpusu ogromny niepokój ogarniał przed bitwą nawet najodważniejszych wrogów. Masakage z wyglądu był niepozornym mężczyzną, szczupłym i niskim, wręcz karłowatym 130 do 140 cm wzrostu. Jego twarz wykrzywiała zajęcza warga, złośliwi nazywali go małym, brzydkim człowiekiem. Był jednak niesłychanie inteligentny i doświadczony. Usilnie odradzał Katsuyoriemu pochopne podejmowanie kampanii przeciw Tokugawie, a potem przyjęcie otwartej bitwy w polu z odsieczą połączonych sił Ody i Tokugawy. Lojalność dla Shingena kazała mu pozostać do końca przy Katsuyorim.

Teraz stał na czele swojej dywizji. Od linii oddziałów Okuby Tadayo dzieliło go nie więcej niż 300 metrów. Wydawało się, że ma najprostsze zadanie, na tym odcinku nie było palisady, zaczynała się na końcu lewego skrzydła przeciwnika. Jedynymi przeszkodami było koryto rzeczki Rengo i kępy drzew, miał więc niemal wolne pole do ataku. Kiedy wydał rozkaz ruszyła do przodu ława 300 samurajów ciężkiej jazdy Czerwonego Kopusu, wspieranych przez blisko 700 ashigaru. Salwy strzelców nie zatrzymały szarży, choć straty były spore. Po pokonaniu Rengogawy oddziały Yamagaty uderzyły na linię obrony. Szeregi Okuby Tadayo rozstąpiły się wpuszczając wgłąb szarżujących, a później uderzyły na ich boki. Rozpoczęła się, pierwsza tego dnia, otwarta walka wręcz. Czerwoni samuraje staczali pojedyncze starcia z jeźdźcami wroga wspierani przez swoich przybocznych, ze wszystkich stron uderzały w nich piki piechurów Okuby, jego konni atakowali jeźdźców Yamagaty, odpierając ciosy ich pieszych przybocznych. Pole bitwy zamieniło się w wielkie kłębowisko uderzających na siebie ludzi i koni. Yamagata Masakage był doświadczonym w walce wręcz wojownikiem, u boku miał trzech samurajów od lat wspierających go w staczanych bitwach z których zawsze wychodził bez większych ran. Teraz przyszedł jego czas, trafiony kulami spadł z grzbietu konia. Jakiś nieznany z nazwiska samuraj podbiegł i odciął mu głowę, co wzbudziło tryumfalne okrzyki w szeregach Okuby Tadayo. Śmierć dowódcy mocno uderzyła w morale Czerwonego Korpusu. Bracia Okubo nie przepuścili oddziałów Takedy.

Ponoć właśnie w tamtej chwili Takeda Katsuyori wydał rozkaz generalnego ataku wszystkim swoim siłom, rezerwom i jego przybocznej gwardii. Ruszył na centrum linii wroga za kontyngentem swojego kuzyna Takedy Nobutoyo, który dowodził Dywizją Lewego Skrzydła. Awangardę prowadził Mochizuka Nobumasa z korpusu Goshinrui-shu, krewniak Katsuyoriego, którego wspierał oddział Takedy Nobumitsu.

Rzucenie do walki wszystkich sił nie przełamało obrony sprzymierzonych. Skończył się ranek, bitwa trwała nadal, ogień strzelców Nobunagi rozbijał kolejne szarże. Na przedpolu palisady rosły stosy zabitych i ciężko poranionych. Na sygnał Ody oddziały sprzymierzonych wylały się na równinę przed palisadą. Pole Shitaragahary zamieniło się w jedną wielką krwawą rzeź.

Po wiekach Stephen Turnbull przytacza ówczesnych kronikarzy, którzy po bitwie spisywali relacje nieznanych samurajów. Honda Shigetsugu, krewniak słynnego Tadakatsu, w pojedynkę zaatakował siedmiu lub ośmiu jeźdźców Takedy. Dwóch zabił odnosząc siedem ran. Nagata Hatsumi, przyboczny Toriiego Mototady, walczył z nieznanym mu samurajem, na którego sashimono umieszczono znaki Ni Gatsu, Luty. Zwyciężył i jako trofeum wziął jego głowę. Po bitwie stwierdzono, że dostał głowę generała Mochizuki Nobumasy, kuzyna Katsuyoriego.

28 czerwca, godz. 1,00 po południu. Shidarahara.

Około godziny 13 zmasakrowane oddziały Takedy zaczęły wycofywać się, Oda Nobunaga zamierzał dobić wroga, wydał rozkaz pościgu za uciekającymi. Pierwszy został osaczony Naito Masatoyo, dowódca awangardy Dywizji Centrum, weteran Shingena, jeden z jego słynnych 24 generałów. Z tysiąca ludzi którymi dowodził została mu setka. Dopadł go Honda Tadakatsu, którego wspierali Osuga Yasutaka i Sakakibara Yasumasa, mieli oddział pieszych ashigaru Yumi gumi. Na otoczonych poleciał grad strzał, wiele z nich przeszyło Masatoyo. Spadł z konia ciężko ranny, ale spróbował podnieść pikę, żeby podjąć ostatnią walkę. Jeden z samurajów Hondy przedstawił się rannemu jako Asahina Yasukatsu i ściął mu głowę. Naito Masatoyo miał 52 lata. Był znany z ciepłego usposobienia, wielkich talentów wojennych i administracyjnych. Stanowczo przeciwstawiał się kampanii na Mikawę i podejmowaniu otwartej bitwy z Odą i Tokugawą. Wypełnił swój obowiązek samuraja, lojalnie przyjął samobójcze rozkazy syna Shingena i znalazł honorową śmierć.

Obiektywna ocena każe dostrzec, że historię ówczesnej Japonii tworzyli wielcy Lordowie Wojny. Prawdziwymi bohaterami byli ich generałowie, prości samuraje i zwykli ashigaru, którzy lojalnie wykonywali rozkazy swoich panów. Tutaj nie można stosować podziału na złych i dobrych, każdy był znanym z imienia lub bezimiennym wojownikiem wypełniającym swój obowiązek. Natomiast Wielkich Lordów Wojny należy dostrzec z innej perspektywy, jedni jak Oda Nobunaga czy Tokugawa Ieyasu kierowali się roztropnością, szanowali swoich generałów, podejmując decyzje brali pod uwagę ich rady wynikające z wojennego doświadczenia, ważyli wszystkie okoliczności. Inni jak Takeda Katsuyori kierowali się zapalczywością pokrywającą brak doświadczenia, lekceważąc oceny swoich doradców bezmyślnie stawiali na szali życie tysięcy ludzi.

Najbardziej heroiczną śmierć znalazł Baba Nobuharu, wielki wojownik i doświadczony weteran. Jego oddziały do końca utrzymywały linię frontu Shitaragahary, a następnie zaczęły wycofywać się jako tylna straż Katsuyoriego i niedobitków jego armii. Gdy dotarli do stromego górskiego wąwozu uznał, że jest to dobre miejsce do zatrzymania głównych sił pościgu. Wspierał go Naito Masahide, mieli kilkuset samurajów. Walczyli do czasu, gdy Katsuyori zniknął im z pola widzenia i uznali, że oddalił się na bezpieczną odległość. Baba Nobuharu służył już ponad czterdzieści lat trzem pokoleniom przywódców klanu Takeda. Razem z Masakage Yamagatą uważano ich za fundament rodziny Takeda. Brał udział w ponad siedemdziesięciu bitwach, do czasu Nagashino nigdy nie odniósł rany. Nazywano go Nieśmiertelnym Babą z Mino lub Nieśmiertelnym Demonem Mino. Kiedy uznał, że nadszedł jego czas nakazał przerwać walkę i wyjechał przed swoje szeregi. Odwiecznym zwyczajem samurajów wykrzyczał swoje imię i wezwał tych co się odważą stawić mu czoła do pojedynku. Podkreślił, że tylko najwięksi wojownicy mogą się z nim zmierzyć. Wyzwanie miał podjąć samuraj Kawai Sanjuro, służący u Harady Naomasy, wasala Ody. Ponoć właśnie on zaatakował Babę i wziął jego głowę. Inna wersja mówi, że Baba zginął zaatakowany pikami dwóch nieznanych samurajów. Miał 60 lub 61 lat.

Kiedy Takeda Katsuyori dotarł do gór rodzinnej prowincji Kai, towarzyszyło mu dwóch samurajów Tsuchiya Masatsune, którego brat Masatsugu zginął pod Shitaragaharą i Hajikano Masatsugu, generał ashigaru. Pościg nadal usiłował ich dopaść. Wiadomość o klęsce już wcześniej dotarła do rodowego zamku Takedów Tsutsujigasaki. Sieć ogniowych wież sygnałowych rozniosła ponurą wieść. Informacja dotarła do Daimyo Kosaki Masanobu, jednego z Dwudziestu Czterech Generałów Shingena, który prowadził kampanię przeciwko klanowi Uesugi. Masanobu natychmiast wycofał się i ruszył chronić swojego Lorda. Pojawienie się jego sił na granicy spowodowało, że pościg Ody wycofał się do Mikawy.

Takeda Katsuyori przyprowadził pod Nagashino 15 tys ludzi. Na polu bitwy zostawił 10 tys zabitych, 67% swojej armii, dziedzic Tygrysa Kai poniósł całkowitą klęskę. Najbardziej dotkliwą stratą była śmierć ogromnej liczby generałów, najwyższych rangą wasali klanu Takeda, wśród nich było wielu członków rodziny. Zgodnie ze zwyczajem poprowadzili ataki na czele swoich oddziałów, nic nie mogło ich uchronić przed kulami strzelców.  Spośród 97 najwyższych rangą dowódców 54 zginęło, a dwóch odniosło ciężkie rany, stanowili ponad połowę kadry dowodzenia armii klanu Takeda. Zginęło siedmiu z 24 generałów, weteranów Takedy Shingena Hara Masatane, Sanada Nobutsuna, Saigusa Moritomo, Naito Masatoyo, Yamagata Masakage, Tsuchiya Masatsugu i Baba Nobuharu.

Straty po stronie sprzymierzonych też były duże, z 38 tys ludzi bitwa zabrała życie 6 tysiącom co stanowiło 16% liczebności całej armii.

18 lutego Oda Nobutada dotarł do zamku Iida. Panem zamku był Hoshina Masanao, nie zamierzał podejmować walki z tak poważnymi siłami, porzucił fortecę i uciekł ze swoim garnizonem. Na drodze Nobutady do Kai stały jeszcze dwie fortece Ina Oshima i Takato leżące przy wschodniej granicy Shinano, w regionie doliny Ina. Były to Kluczowe punkty obrony zachodniej granicy Kai kontrolujące dostęp do rodzinnych ziem Takedów.

Zamkiem Ina Oshima dowodził wuj Katsuyoriego Takeda Nobukado. Nobukado był młodszym bratem Shingena, człowiekiem kultury, kochającym sztukę. Bliżej mu było do artysty niż wojownika, ale w czasach Sengoku Jidai musiał się zająć wojennym rzemiosłem. Jako najbliższy krewny Katsuyoriego należał do najwyższej kadry dowódczej, ale nie był dobry w sprawach wojskowych. Pod Nagashino jako pierwszy opuścił pole bitwy, co na zawsze obciążyło jego honor. Kiedy dowiedział się, że Hoshina Masanao porzucił swój zamek bez walki poszedł w jego ślady i uciekł na wschód do Kofu.

Katsuyori dostawał meldunki o postępach wrogich wojsk. Armie Nobunagi parły z zachodu bez żadnych problemów. Z północy zbliżały się oddziały Kanamori Nagachiki, ze wschodu i południa kontyngenty Hojo Ujimasy. Większość jego wasali uciekała lub poddawała się bez walki. Początkowo postanowił stawić opór koalicji Ody w Shinano, skoncentrował swoje siły w zamku Uehara, koło jeziora Suwa. Teraz uznał, że za chwilę będzie miał odciętą drogę odwrotu w swoje góry na południu. 28 lutego porzucił zamek Uehara i wycofał się do Shinpu.

1 marca Oda Nobutada dotarł pod zamek Takato. Był to ostatni punkt oporu przed granicą Kai. Garnizonem dowodził młodszy, zaufany brat Katsuyoriego Morinobu Nishina mianowany na to stanowisko w 1581 roku. Nishina miał tylko 3 tys ludzi, jednak nie ugiął się i odrzucił propozycję poddania się złożoną przez Nobutadę, pomimo bardzo hojnych warunków kapitulacji. 2 marca rozpoczęto atak, po jednodniowej zaciętej walce zamek padł, Morinobu Nishina zginął honorową śmiercią. Był jedynym z generałów, który stanął do walki.

Wasale Takedów widząc nadchodzący upadek potęgi ich lorda porzucali go i przechodzili na stronę wrogiego obozu. Ogasawara Nobumine, pan zamku Matsuo w Shinano, Ashida Nobushige lord zamku Tanaka w prowincji Suruga i inni poddali się bez walki siłom Ody i Tokugawy. Nawet Anayama Nobukimi, znany jako Anayama Baisetsu, siostrzeniec i zięć Shingena, jeden z jego najbardziej lojalnych 24 Generałów, zdecydował się zdradzić Katsuyoriego. Był liderem wśród krewnych klanu Takeda. Wcześniej pomimo konfliktu z Katsuyorim lojalnie go wspierał. Najwyraźniej uznał, że ustawiczne ignorowanie przestróg doświadczonych weteranów Shingena doprowadziło klan Takeda do katastrofy, która zakończy się zagładą jego klanu, zdecydował się pomyśleć o zabezpieczeniu przyszłości rodzinie Anayama i poinformował Tokugawę, że poddaje się i złoży Odzie wasalny hołd.

3 marca Takeda Katsuyori odbył naradę wojenną. Jego linia obrony rozsypała się całkowicie, stawał się coraz bardziej osamotniony, pętla zaciskała się wokół zamku Shinpu. Musiał zadecydować, czy uciekać na północ do zamku Iwabitsu, siedziby Sanady Masayuki na północnym wschodzie Shinano, czy też na wschód Kai do zamku Iwadono. Lordem Iwadono był weteran Shingena Oyamada Nobushige, zamek leżał niedaleko granicy z prowincją Musashi. Sanada Masayuki usilnie forsował ucieczkę do Iwabitsu, twierdząc że jego forteca jest nie do zdobycia. Oyamada Nobushige, ze względu na dużo większą odległość i głębokie śniegi, odradzał zamek Sanady. Twierdził, że dużo lepszym miejscem jest jego zamek Iwadono. Ostatecznie Katsuyori zdecydował, że uda się do Iwadono. Po podpaleniu Shinpu wyruszono w drogę.

4 marca Tokugawa Ieyasu rozpoczął inwazję na prowincję Kai, Anayama Baisetsu był jego przewodnikiem.

7 marca Oda Nobutada wkroczył do Kofu. Aresztowano i stracono członków klanu, krewnych i wasali Katsuyoriego.

9 marca, kiedy Katsuyori dotarł w pobliże zamku Iwadono, samuraje Oyamady Nobushige zaatakowali jego ludzi. Doszło do gwałtownego starcia, po którym Oyamada wycofał się się do zamku i zamknął bramę przed Katsuyorim. Ponoć powodem zdrady był fakt, że nad lojalnością do Takedów przeważyła odpowiedzialność Oyamady za swoich ludzi i region. Wiedząc, że nie obronią zamku przed siłami Ody i Tokugawy postanowił uniknąć walki. Katsuyoriemu towarzyszył syn Nobukatsu, 19-sto letnia żona Hojo Masako i 3 synów Tsuchiyi Masatsugu, weterana Shingena, który zginął pod Shitaragaharą. Zostało im 300 ludzi. Ruszyli w kierunku góry Tenmo.

11 marca, na wąskiej przełęczy Tano, dogoniły ich znacznie liczniejsze oddziały pościgu dowodzone przez Takigawę Kazumasu. Doszło do gwałtownego starcia nazwanego bitwą pod Tenmokuzan. W trakcie walki Katsuyori z synem, żoną i braćmi Tsuchiyo wycofali się na górę Tano, gdzie wszyscy odebrali sobie życie. Ponoć Hojo Masako przebiła się sztyletem, Katsuyori ściął jej głowę i potem razem z synem popełnili seppuku. Ciała zabitych pochowano w pobliżu miejsca gdzie zginęli.

14 marca Nobunadze dostarczono głowy zabitych. Oda nawet nie przekroczył granicy Mino, pozostał w zamku Iwamura. Kronikarz zapisał, że prawe oko Katsuyoriego było zamknięte, a lewe ożywione grymasem. Widok głowy wielkiego generała wzruszył Nobunagę do łez. Później stwierdzono, że Oda wygrał z Katsuyorim w bitwie, ale został pokonany przez jego głowę.

Nobunaga polecił zgładzić większość z pozostałych przy życiu członków rodziny Takeda. Rozdzielił ich ziemie nagradzając najbardziej zasłużonych wasali. Tokugawa Ieyasu otrzymał prowincję Suruga, wcielił do swojej armii pozostałości armii Takedy.

Wojenne lekcje Nagashino

Oblężenie Nagashino i bitwa na pagórkowatej równinie Shidarahary, należą do najsłynniejszych operacji wojskowych średniowiecznej Japonii. Spowodowała zmianę taktyki i organizacji pola walki.

Sposób, w jaki Oda Nobunaga zapewnił sobie zwycięstwo, świadczy o jego militarnym geniuszu i analitycznej ocenie doświadczeń z wojen staczanych przez 2 dekady. Można powiedzieć, że wielkie zwycięstwo odniósł dzięki sromotnym porażkom z których wyniósł odpowiednią naukę. Na dużą skalę zastosował lekcje odebrane od fanatycznej armii ligi Ikko Ikki. Prosty żołnierz uzbrojony w broń palną mógł skutecznie stawić czoła wyćwiczonym w walce samurajom. Żeby odniósł sukces musiał być użyty w dużej formacji, której należało zapewnić proste fortyfikacje obronne zatrzymujące przeciwnika w odpowiednim dystansie, co dawało strzelcom poczucie bezpieczeństwa i czas do nabicia broni po strzale. Trzecim warunkiem było utrzymanie bezwzględnej dyscypliny i koordynacji współdziałania. Niezwykle istotne było wybranie miejsca bitwy o odpowiedniej topografii terenu.

Analityczny umysł Nobunagi potrafił wyciągnąć wnioski z klęski jaką zadał mu Takeda Shingen pod Mikatagaharą, oraz z obserwacji ruchów Katsuyoriego w czasie kampanii prowadzonej w Mikawie. Pod Mikatagaharą poznał pełnię możliwości wroga, jego mocne i słabe strony. Siłą Takedy był impet szarży kawalerii, niemal niemożliwy do zatrzymania, słabością nieograniczona wiara w jej moc bez względu na warunki pola walki i liczebność przeciwnika, skutkująca niefrasobliwą pewnością siebie. Kolejną lekcją z operacji Katsuyoriego w Mikawie był fakt, że przeciwnika można było sprowokować, a więc można było przewidzieć jego ruchy

Wnioski jakie się nasuwają potwierdza fakt, że Takeda Katsuyori pomimo tak znacznej przewagi Nobunagi postanowił go zaatakować, zamiast użyć linii obrony Nagashino do działań defensywnych.

Nobunaga przeanalizował lekcje i wybrał na miejsce bitwy pagórkowate pole Shidarahary. Rolę wałów obronnych miała spełniać palisada, a rzeczka Rengo ze skarpami jej brzegów miała odegrać decydującą rolę jako fosa. Ostatnim czynnikiem był sztywna dyscyplina, której mieli dopilnować oficerowie jego elitarnej przybocznej gwardii.

Wszystkie elementy zagrały idealnie co przyniosło wrogowi całkowitą klęskę, ale nie przyniosło Nobunadze pełnego zwycięstwa, okaleczony wróg przeżył. Skala porażki pod Nagashino pochyliła jednak fundament potęgi Takedów tak mocno, że mimo wysiłków Katsuyori nie był w stanie uchronić swojego klanu przed ostateczną zagładą 7 lat później.

Doświadczenia Nagashino zmieniły mentalność daimyo. Oczywiście działo się to stopniowo, najpierw konieczność zmiany dotychczasowej strategii dostrzegli bezpośredni uczestnicy bitwy. W 1583 roku Toyotomi Hideyoshi pokonał Sakumę Nobumoriego w bitwie pod Shizugatake, zaskakując go atakiem podczas gdy oblegał zamek. Sakuma nie miał czasu przygotować linii obrony.

Rok później w czasie konfliktu Hideyoshiego z Tokugawą Ieyasu, nazywanego Kampanią Komaki i Nagakute, obaj weterani Nagashino rozpoczęli wojnę od przygotowania rozległych linii obronnych przy ich kwaterach w zamkach Komaki Tokugawy i Gakuden jego przeciwnika. Armie dzieliło zaledwie 5 kilometrów równiny. Od początku nastał pat, żadna ze stron nie kwapiła się do frontalnego ataku, zaryzykowania totalnej katastrofy. Sytuację rozwiązał Hideyoshi wysyłając część swojej armii na Mikawę. Tokugawa wysłał swoje oddziały żeby zablokować uderzenie. Obie siły starły się pod Nagakute w dużej bitwie. Wygrały dywizje Tokugawy, ale zwycięstwo nie naruszyło równowagi sił i żadna ze stron poważnie nie ucierpiała. Taktyka obronna zwyciężyła, zawarto pokój i bardzo silny sojusz.

W rezultacie Nagashino gwałtownie wzrósł popyt na broń palną, daimyo dostrzegli jej skuteczność. Strategia użycia ogromnej ilości strzelców wobec przeciwnika pozbawionego tej broni, nie mogła się drugi raz powtórzyć.

Do końca epoki Sengoku Jidai broń palna była jedną z głównych sił uderzeniowych, konnica nie opuściła pola walki, ale używano jej bez narażania na rozstrzelanie. Podczas drugiego oblężenia Osaki w 1615 roku Tokugawa kazał zostawić swoim samurajom konie i pieszo ruszyć do ataku z pikami yari.

Od początku pojawienia się broni palnej samuraje uważali ją za niehonorową, ale skuteczność zmusiła do jej powszechnego użycia. Symbolem samuraja i jego honoru zawsze pozostał komplet dwóch mieczy daischo, katany i wakizashi.

Los dowódców Nagashino

Oda Nobunaga przeżył Takedę Katsuyoriego o 3 miesiące. W czerwcu 1582 roku zginął zamordowany przez jednego ze swoich generałów Akechiego Mitsuhide. Toyotomi Hideyoshi pomścił swojego mentora, który z prostego ashigaru urodzonego pod chłopską strzechą wyniósł go do najwyższych w ówczesnej Japonii. 12 dni po śmierci Nobunagi dopadł armię zabójcy i rozbił ją, Akechi zginął w czasie ucieczki z pola bitwy. Potem Hideyoshi wywalczył mieczem schedę po Nobunadze.

Tokugawa Ieyasu zdobył nagrodę główną, która ominęła Takedę Shingena, Katsuyoriego, Odę Nobunagę i Toyotomi Hideyoshiego. W 1603 roku został szogunem i faktycznym władcą zjednoczonej Japonii.

Okudaira Sadamasa, dowódca garnizonu Nagashino, otrzymał od Nobunagi ogromny honor przyjęcia pierwszej sylaby jego imienia NOBU do swojego nowego imienia, zmienił nazwisko na Okudaira NOBUMASA. Tokugawa Ieyasu podarował Sadamasie słynny miecz tachi Daihanya Nagamitsu, wykuty w epoce Kamakura. Ostrze należało do szogunów Ashikaga, później do Ody Nobunagi, który dał go w prezencie Tokugawie Ieyasu po bitwie nad Anegawą. Oprócz miecza nadał Sadamasie bogate lenno i oddał mu za żonę swoją córkę znaczne ziemie. Okudaira nadal służył Ieyasu, brał udział w ostatniej kampanii przeciwko Katsuyoriemu w 1582 roku. Zmarł w 1615 roku.

Zamek Nagashino stracił znaczenie strategicznej fortecy. Po gigantycznej klęsce Katsuyoriego stało się mało prawdopodobne, że ktoś zaatakuje Mikawę drogą którą kontrolowała forteca. W 1576 roku Okudaira Sadamasa opuścił Nagashino, przeniósł się do zamku Shinshiro który wybudował kilka kilometrów na południowy zachód od fortecy, której tak zawzięcie bronił przed Takedą Katsuyorim. 

***

© 2015 - 2025  |  All Rights Reserved | © Krzysztof Pietrek | Wszelkie prawa zastrzeżone

dannoura1185@op.pl