Japonia samurajów, katana, Tachi, miecz. Samurai sword, Nihonto

PROLOG - DZIEWIĘĆ WIEKÓW KTÓRYCH HISTORIA DOPROWADZIŁA DO EPOKI SENGOKU JIDAI I NAGASHINO

Dzieje Japonii, tak jak dzieje innych krajów, to historia walki o władzę i zmian systemu rządów. Od czasów epoki Nara (710-794) do początków epoki Edo (1603-1868), przez ponad 900 lat, Japonia spływała krwią. Wielcy walczyli o władzę w kraju, mniejsi walczyli o poszerzenie swoich terenów. Przez pierwsze 4 stulecia krajem samurajów rządziła cywilna administracja cesarskiego dworu opanowana przez rywalizujące ze sobą wielkie rody arystokracji dworskiej. Następne 4 stulecia to czas rządów wojskowej administracji szogunatów Kamakura i Muromachi, oraz prób powrotu do władzy cesarskiego dworu.

XV i XVI stulecie były kulminacją wszystkich turbulencji, Japonia zapłonęła wojnami domowymi. W teorii władzę nadal sprawował szogunat, w rzeczywistości kilka wielkich rodów stworzyło własne walczące między sobą królestwa. Każde z nich miało ambitny cel sięgnięcia po władzę w całym kraju. Głównym argumentem przy politycznych negocjacjach była siła miecza, areną rozwiązywania sporów pole walki.

Rządy cesarskiego dworu i arystokracji dworskiej.

Na przełomie epok Nara i Heian dwór cesarski państwa Yamato, zdominowany przez wielki ród Fujiwara, rozpoczął ekspansję mającą na celu rozszerzenie swojej władzy na północno wschodnią część wyspy Honshu zamieszkałą przez niepokorne wojownicze plemiona Emishi (Ezo). Do czasu epoki Heian koń służył głównie jako środek transportu i siła robocza. Armie tworzyły oddziały pieszych wojowników z tarczami, uzbrojonych w piki yari, naginaty, krótkie proste miecze i łuki. Taktykę walki, wzorem chińskiej armii, oparto na bezpośrednim ataku oddziałów wspieranych przez łuczników. Starcia szybko zamieniały się w chaotyczną bijatykę.

Emishi byli uważani przez Japończyków za barbarzyńców, zacofany relikt hord epoki Jomon (12.000 pne. - 300 pne.). Większość z nich stawiła zdecydowany opór. W 773 roku rozpoczęła się wojna o równinę Kanto. Cesarska armia interwencyjna liczyła 20 tys pieszych ciężkozbrojnych wojowników. Wojska Emishi miały kilka tysięcy konnych, wyśmienitych łuczników. Stosowały taktykę walki partyzanckiej, uderzały niewielkimi oddziałami, które zadawały cios i uciekały w góry. Cesarskie wojska były bezradne wobec szybkiego i mobilnego przeciwnika. Fakt że wojna trwała 38 lat świadczy o skuteczności taktyki Emishi i ich bitności. W 794 roku doszło do rozłamu wśród plemiennych przywódców, część z nich przeszła na stronę Yamato i pomogła złamać opór pozostałych. Lokalne potyczki wygasły w 811 roku.

Samuraje przejęli sposób walki wojowników Emishi, wsiedli na konie. Główną bronią stał się łuk, krótki prosty miecz okazał się mało skuteczny z pozycji jeźdźca. Około 940 roku pojawiły się długie zakrzywione miecze Tachi, pierwsze Nihonto. Konnica będzie królowała na polu bitwy aż do czasu Nagashino.

Heike i Genji

Mniej więcej sto lat wcześniej, w połowie IX wieku, na arenie polityki pojawiły się dwa rody Heike i Genji, inaczej Taira i Minamoto. Oba wywodziły się z cesarskiej krwi. Z czasem zaczęły rywalizować ze sobą o pozycję w prowincjach, a później włączyły się do rozgrywek o dominację w cesarskiej administracji i sporów dynastycznych o sukcesję tronu. W wyniku krwawych rewolt klan Fujiwara został usunięty z cesarskiego dworu, a rodzina Genji stanęła na krawędzi zagłady. Dalekowzroczność i przebiegłość Heike wyniosła ich na szczyty władzy. Całkowicie zdominowali administrację imperialnego dworu, dowództwo armii i policji. Gubernatorami ponad połowy prowincji byli Heike. Nikt nie mógł objąć znaczącego stanowiska jeśli nie należał do Heike, lub nie został przez nich namaszczony.

W 1179 roku Taira Kiyomori dokonał czystki wśród swoich przeciwników, usunął cesarskiego regenta i 43 najwyższych urzędników dworskich. Obłożył aresztem domowym emerytowanego cesarza Go-Shirakawę. W 1180 roku sięgnął po władzę absolutną, zmusił do abdykacji cesarza Takakurę, jego następcą został 2 letni książę koronny Tokihito, nowy cesarz Antoku, wnuk Kiyomoriego.

Wojna Gempei, zagłada Heike. Koniec rządów cesarskiej administracji. Powstanie Szogunatu Kamakura.

Tyrania Heike doprowadziła do Wojny Gempei (1180-1185). Na czele powstania stanęła rodzina Minamoto, której siłę odbudował Minamoto Yoritomo. Genji wygrali wojnę, nastał ich czas. Cesarz został zepchnięty do pozycji figuranta. W 1192 roku Minamoto Yoritomo został cesarskim edyktem mianowany szogunem, stanął na czele pierwszego w historii Japonii szogunatu nazwanego Kamakura, rządu dyktatury wojskowej Bakufu. Runęła potęga Heike, rozkwitła potęga Genji. Reprezentantami nowej władzy w prowincjach byli mianowani przez szogunat wojskowi gubernatorzy Shugo. Pierwsze lata młodej władzy Bakufu to swojego rodzaju dwuwładza. Formalnie władza w całym kraju należała do szogunatu. W praktyce Kamakura całkowicie kontrolowała wschodnie prowincje, gdzie tkwiły korzenie jej siły, natomiast stara władza cesarskiej administracji wciąż kontrolowała centrum kraju - region Kinai, oraz zachodnie prowincje wraz z Kyushu. Konflikt dworu z Kamakurą narastał. W tle w całym kraju wybuchały lokalne wojny o partykularne interesy silniejszych klanów. Sam szogunat targały wewnętrzne turbulencje, stopniowo władza przeszła z rąk rodziny Minamoto w ręce klanu Hojo. Wielki ród Genji odszedł w niebyt, nastał czas Hojo. W maju 1221 roku doszło do konfrontacji, emerytowany cesarz Go-Toba wywołał powstanie, które miało obalić Bakufu. Nazwano je Wojną Jokyu. Po kilku tygodniach wojska szogunatu pokonały rebeliantów i zajęły cesarskie miasto Kyoto. Go-Tobę zesłano na wyspę Oki. Zdetronizowano panującego cesarza Chukyo, wnuka Go-Toby. Na jego miejsce intronizowano wnuka cesarza Takakury jako cesarza Go-Horikawę. Arystokraci dworscy którzy poparli bunt przeciwko szogunatowi zostali aresztowani i straceni. Kamakura objęła nadzorem decyzje imperialnej administracji. Skonfiskowano około 3 tys różnych domen i majątków należących do stronników Go-Toby. Szogunat przyznał je swoim wasalom którzy wyróżnili się w czasie wojny, umacniając ich zaufanie do klanu Hojo. W rezultacie władza polityczna Bakufu Kamakura i rodziny Hojo objęła cały kraj.

Siła szogunatu opierała się na sile militarnej jego wasali. Ich samodzielność stopniowo rosła, zaczęli rządzić swoimi domenami jak udzielnymi księstwami. Wojny z sąsiadami o rozszerzenie wpływów stały się incydentalne, silny autorytet centralnej władzy interweniował w przypadkach lokalnych kryzysów. Przeciwnicy bakufu przycichli, ale nadal byli liczni i prezentowali sporą siłę. Kamakura rządziła, rosła siła i ambicje wielkich rodów gubernatorów Shugo. Cesarska administracja sprowadzona do funkcji reprezentacyjnej była narzędziem bakufu, ale potomkowie wielkich cesarzy marzyli o odbudowie pozycji imperialnego dworu. Okazja do odzyskania świetności miała niebawem nadejść wraz z najazdem obcego agresora, który zapoczątkował upadek szogunatu Kamakura.

Najazdy mongolskie, kryzys władzy.

W latach 1274 i 1281 doszło do dwóch mongolskich inwazji na Japonię. Pierwsza trwała 6 dni, druga 67 dni. Obie odparto. Koszty były jednak ogromne. Pierwsza była zaskoczeniem, do drugiej przygotowywano się 6 lat. Mobilizując się do obrony poniesiono ogromne nakłady na fortyfikowanie wybrzeży i stałe utrzymanie armii w gotowości do walki. Większość kosztów szogunat przerzucił na swoich wasali i posiadaczy ziemskich. Przez długi czas spodziewano się trzeciego najazdu, stałe siły obrony zachodnich wybrzeży Kyushu i Honshu zaczęto redukować dopiero w 1312 roku. Do tego czasu koszty utrzymania gotowości wojennej pokrywano z nowych podatków, którymi obciążano wasali szogunatu i ich samurajów.

Ponieważ nie było zdobyczy wojennych obrońców kraju nagradzano oszczędnie, co nie rekompensowało ich finansowego wysiłku. Pozycja ekonomiczna samurajów, stanowiących dotąd siłę Kamakury, pogorszyła się dramatycznie, wielu zwyczajnie zbankrutowało. Niezadowolenie rosło, pojawiła się liczna klasa roninów, byłych wasali szogunatu, którzy utracili swoje majątki i ich samurajów, którzy stracili zatrudnienie u bankrutów. Roninowie zaczęli łączyć się w grupy zarabiające na życie rozbojami, wędrowne bandy pustoszyły kraj. W nadmorskich prowincjach rozwijało się piractwo. Kraj ogarnęła anarchia. W samej Kamakurze nasilała się ostra rywalizacja konkurujących ze sobą frakcji.

Upadek szogunatu Kamakura. Powrót administracji cesarskiego dworu do władzy.

Panujący od 1318 roku cesarz Go-Daigo postanowił wykorzystać sytuację. Od początku objęcia tronu pracował nad powrotem do władzy, budował koalicję przeciwników Kamakury. W 1331 roku wywołał rewoltę nazwaną Wojną Genko. Przez dwa lata oddziały regenta szogunatu Hojo Takatokiego bezskutecznie usiłowały rozbić siły buntowników.

W 1333 roku z rejonu Kanto do stolicy wyruszyła armia interwencyjna, poprowadził ją zaufany wasal Kamakury Ashikaga Takauji. Ku zaskoczeniu wszystkich Ashikaga zdradził szogunat i w imieniu cesarza zajął Kyoto. Po ciężkich walkach stronnicy cesarza zdobyli Kamakurę. Hojo Tokitoki popełnił samobójstwo wraz z niemal całą rodziną. Szogunat Kamakura upadł, runęła potęga rodu Hojo. Cesarz Go-Daigo triumfalnie powrócił do Kyoto. Niemal 150 lat od Wojny Gempei władzę na chwilę objęła cywilna administracja cesarskiego dworu. Ashikaga liczył, że w nagrodę za udzieloną pomoc w odzyskaniu władzy Go-Daigo ustanowi go szogunem, ale cesarz obawiając się powtórki układu sił z czasów Kamakury odmówił.

Władza wraca w ręce wojskowej administracji szogunatu Ashikaga. Era Sądów Południa i Północy.

Rządy Go-Daigo trwały tylko trzy lata, jego polityka rozczarowała zwolenników imperialnej władzy. W 1335 roku Ashikaga Takauji zebrał armię niezadowolonych i na początku 1336 roku rozpoczął kampanię przeciw cesarskiej koalicji. Armia Go-Daigo została rozbita, cesarz skapitulował i wycofał się na południe do Yoshino. Ashikaga zajął Kyoto i osadził na tronie lojalnego wobec siebie cesarza Komyo, którego dwór nazwano Sądem Północy. Zdetronizowany cesarz założył własny konkurencyjny dwór w Yoshino, nazwany Sądem Południa, co wyznaczyło początek okresu Nanbokucho, ery Północnego i Południowego Dworu. W 1338 roku edykt cesarza Komyo ustanowił Ashikagę Takauji szogunem i ogłosił objęcie władzy przez szogunat Ashikaga, nazywany też szogunatem Muromachi. Nastał czas rodu Ashikaga.

Następne 54 lata to okres wojny między szogunatem Ashikaga, popieranym prze marionetkowy dwór cesarski w Kyoto, i zwolennikami cesarskiego dworu Yoshino nazwany Erą Sądów Południa i Północy. Cywilna administracja ponownie została zastąpiona przez wojskową. Szogunat w prowincjach znów reprezentowali gubernatorzy wojskowi Shugo. Ostatecznie w 1392 roku cesarz Sądu Południa Go-Kameyama abdykował na rzecz Sądu Północy. Formalnie edykt cesarski przekazał władzę Szogunatowi.

Po Takaujim na czele bakufu stawało kolejno siedmiu szogunów z rodziny Ashikaga. W teorii sprawowali władzę, ale faktyczne rządy w prowincjach stopniowo przeszły w ręce gubernatorów Shugo i wielkich posiadaczy ziemskich daimyo.

Kryzys władzy. Wojna Onin i epoka Walczących Prowincji.

W 1464 roku ósmy szogun Ashikaga Yoshimasa postanowił wycofać się z życia publicznego. Rodzinny spór o sukcesję doprowadził w 1467 roku do wybuchu zbrojnego konfliktu nazwanego Wojną Onin. Kraj został spustoszony przez rywalizujące armie, zniszczono wiele posiadłości, zabito tysiące ludzi, zbankrutowało wielu feudałów. Wojna trwała 10 lat, wyczerpanie stron sprawiło, że w 1477 roku walki wygasły. Hegemonia szogunatu i autorytet rodu Ashikaga załamały się. Zapanowała anarchia. Jeśli jakiś daimyo chciał powiększyć swoją domenę kosztem sąsiada najeżdżał go z mieczem w ręku. Nie było żadnej centralnej władzy, która mogła by interweniować. Rozbitą dzielnicowo Japonię ogarnęły lokalne wojny domowe, oraz powstania chłopów i mnichów przeciw feudałom. Okres ten nazwano Sengoku Jidai, lub Era Walczących Prowincji, nazywany jest też Okresem Rycerzy i Bohaterów

W ciągu następnych 50 lat Japonia powoli podzieliła się na kilkadziesiąt małych królestw, którymi władali lokalni daimyo. Większość z nich od wieków posiadało ziemie w swoich regionach, teraz zapragnęli powiększyć swoje posiadłości najeżdżając sąsiadów. Słabsi sprzymierzali się z potężniejszymi licząc na opiekę i zyski. Jednak błędem było by postrzeganie daimyo z początku XVI wieku jako przywódców bandytów. W wielu przypadkach ich ziemie były dobrze zarządzane. Poddani pracujący przy uprawach ryżu byli w miarę potrzeby żołnierzami, okazywali swoim panom lojalność, której mogliby pozazdrościć szogunowie Ashikaga. Kiedy otrzymali wezwanie do broni podejmowali służbę wojskową. Ponoć poddani klanu Chosokabe z Shikoku byli tak gotowi do walki, że uprawiali pola mając u boku włócznie i wojskowe sandały.

Stało się normą, że terytoria mniejszych daimyo były dołączane do większych drogą militarnej anksji lub dobrowolnego zwasalizowania. W ten sposób kraj zdominowało kilka najsilniejszych i najprzebieglejszych klanów. W centrum, w cesarskiej stolicy, tkwił Szogun, bezsilny pod względem militarnym, ale niezmiernie potężny jako symbol. Zgodnie ze starożytnym prawem nikt, kto nie miał w rodowodzie cesarskiej krwi Fujiwarów czy Minamoto nie mógł zostać szogunem. Kluczem do władzy w Japonii był więc odpowiedni rodowód i kontrola Kyoto. Potem można było sięgnąć po stanowisko szoguna.

W 1543 roku doszło do na pozór mało istotnego wydarzenia, które miało jednak przynieść ogromne konsekwencje dla układu sił w Japonii. Na południe od Kyushu, do wyspy Tanegashima, przybiła uszkodzona przez sztorm chińska dżonka z Portugalczykami na pokładzie. Panującemu na wyspie daimyo Tanegashimie Tokitace zaprezentowali europejskie arkebuzy. Mający zaledwie 15 lat Tokitaka natychmiast zdał sobie sprawę z ogromnego potencjału broni palnej. Zakupił 2 egzemplarze i nakazał swojemu najlepszemu kowalowi skopiowanie arkebuzów. Wkrótce produkcja nowej broni zaczęła się rozpowszechniać, Tokitaka nazwał ją Teppo Tanegashima.

W 1551 roku pojawił się nowy gracz w grze o tron Japonii, Oda Nobunaga został głową rodu Oda. Jedne źródła mówią, że wywodzili się z linii Fujiwarów, inne czynią ich potomkami Kammu Heike, samego Tairy Shigemoriego. W każdym razie rodzina Oda miała odpowiedni rodowód wywodzący się z cesarskiej krwi. Nobunaga dostrzegł potęgę nowej broni i już w 1549 roku zamówił 500 Teppo dla stworzenia formacji strzelców nazwanej później Teppo gumi. Jego pierwszym celem było opanowanie wewnętrznych konfliktów w klanie i obrona rodzinnej prowincji Owari przed agresywnymi sąsiadami ze wschodu klanami Imagawa i Matsudaira, oraz klanem Saito z Mino na północy. Wielcy daimyo, którzy od lat rozdawali karty w grze, nawet nie podejrzewali jaka siła narodziła się obok nich.

W 1560 roku jeden z wielkich, Imagawa Yoshimoto, zdecydował się ruszyć na Kyoto, obalić Ashikagę i założyć własny szogunat. Imagawa wywodzili się z głównej linii Minamoto, domu Seiwa Genji. Droga do stolicy prowadziła przez prowincję Owari, ziemie Ody Nobunagi. Klan Oda posiadał znacznie mniejszą domenę niż rodzina Imagawa i miał dużo mniejszy potencjał militarny. Pewny siebie Imagawa wszedł ze swoją armią do Owari. Spodziewał się, że łatwo połknie przeciwnika, ale poniósł sromotną klęskę tracąc przy tym życie. Nobunaga niespodziewanie zaatakował obozowisko agresora w wąwozie Okehazama i całkowicie rozbił jego armię. To zwycięstwo ustawiło go wśród najmocniejszych. Dołączyła do niego większość wasali pokonanego, zyskał też wielu nowych, którzy uwierzyli w jego siłę. Najważniejszym sojusznikiem jaki wszedł z nim w koalicję był młody Matsudaira Motoyasu, władca prowincji Mikawa, wcześniej związany sojuszem z Imagawami. Śmierć Yoshitomo uwolniła go od obowiązku dotrzymania podjętych przez ojca zobowiązań. Później przyjmie nazwisko Tokugawa Ieyasu.

Przez następne 15 lat Oda Nobunaga toczył bitwy, zawierał sojusze i układy, obejmował swoją kontrolą nowe prowincje podbojami, lub na drodze dyplomatycznej manifestacjami siły, często przez odpowiednio aranżowane małżeństwa.

W tle jego sukcesów chwiała się władza targanego wewnętrznymi konfliktami szogunatu. Trzy lata wcześniej, w 1565 roku, doszło do zamachu stanu, zabito szoguna Ashikagę Yoshiteru. Naturalnym sukcesorem był brat zabitego Ashikaga Yoshiyaki, ale w lutym 1568 roku na stanowisko shoguna nominowano ich kuzyna 30 letniego Ashikagę Yoshihide. Zamachowcy planowali uczynić z niego marionetkę i przejąć kontrolę nad bakufu. Yoshiyaki zwrócił się do Ody Nobunagi o pomoc w odzyskaniu należnej mu sukcesji i wyeliminowanie zabójców. Nobunaga otrzymał ogromną szansę przejęcia w majestacie prawa Kyoto i zdobycia kontroli nad słabym szogunatem. Szybko wkroczył do cesarskiego miasta i wyparł z niego uzurpatorów. W październiku 1568 roku shogun Ashikaga Yoshihide niespodziewanie zmarł. 15 szogunem z rodu Ashikaga został Ashikaga Yoshiyaki.

Nobunaga miał tak silną pozycję, że przejął kontrolę nad decyzjami bakufu i skutecznie izolował nowego szoguna. Yoshiyaki zaczął potajemnie budować koalicję przeciwników Nobunagi, a tych nie brakowało. Zwolennicy Ashikagów, czerpiący przez lata korzyści z zajmowania intratnych stanowisk i urzędów stanowili dużą siłę. Zawirowania w Kyoto nie były niczym nowym dla daimyo w rejonie Kinai i dalszych prowincjach. Tym razem bacznie obserwowano rozwój wydarzeń. Nobunaga zaczął stanowić coraz większe zagrożenie dla potężnych daimyo, którzy nie mieli zamiaru poddać się jego hegemonii. Widzieli jak podporządkowywał sobie lub niszczył niezależne klany. Opanował centrum Japonii wraz z ośrodkiem decyzyjnym Kyoto. Jego zamiary przejęcia władzy w kraju stały się dla wszystkich oczywiste. Zaczął wzbudzać strach. Urósł w siłę której nikt nie mógł lekceważyć, przestał bawić się w dyplomację, politykę oparł na mieczu. Objął kontrolą prowincje wokół stolicy w centrum Japonii, ale tuż obok kilku bardzo potężnych wrogów mobilizowało siły, żeby się z nim zmierzyć. Zachód z Morzem Wewnętrznym był opanowany przez klan Mori. Północ kontrolowała rodzina Uesugi, a wschód potężny klan Takeda, z niezwyciężonym dotąd daimyo Takedą Shingenem. Pojawiła się też nowa siła, która nagle zaczęła zagrażać wszystkim daimyo, liga Ikko Ikki. Zrzeszała chłopów, mnichów buddyjskich, roninów i wszystkich, którzy występowali przeciwko rządom arystokracji.

Tokugawa Ieyasu konsekwentnie powiększał siłę swojego klanu, w miarę potrzeby zawsze wspierał militarnie działania Ody Nobunagi. Jego największym problemem była ekspansja potężnego sąsiada, klanu Takeda. Zbliżała się decydująca rozgrywka do której włączy się Oda Nobunaga.