POWRÓT KOBIETY SAMURAJE

Konflikt o sukcesję między panującym cesarzem Go-Shirakawą i eks cesarzem Sutoku doprowadził do rebelii Hogen (1156). Po obu stronach ramię w ramię wzięli zbrojny udział Genji i Heike. Zwyciężyła frakcja Go-Shirakawy poparta przez Tairę Kiyomoriego i Minamoto Yoshitomo. W efekcie Heike i Genji weszli w skład dworskiej administracji. Kiyomori był niezwykle zręcznym politykiem i organizatorem, pozycja Heike szybko rosła zostawiając w cieniu resztę konkurencyjnej arystokracji. Cesarska administracja była ogarnięta silnymi konfliktami. Z jednej strony dwór panującego cesarza Nio mocno konkurujący z administracją Insei klasztornego cesarza Go-Shirakawy, obok zwalczające się frakcje Fujiwarów, rozpaczliwie walczących o utrzymanie traconej pozycji, sprytnie lawirujący Kiyomori wciąż budujący pozycję Heike, Genji rozczarowani spychaniem na peryferie polityki. Taka sytuacja musiała doprowadzić do zbrojnej konfrontacji. W 1160 roku doszło do rebelii Heiji. Kiedy Kiyomori wyjechał na pielgrzymkę do Kumano Fujiwara Nobuyori wsparty przez Minamoto Yoshitomo dokonał próby zbrojnego przewrotu w cesarskiej administracji. Jak w rebelii Hogen tak i tym razem zwyciężył Kiyomori. W rezultacie Genji stanęli na krawędzi zagłady, Fujiwarowie całkowicie utracili polityczne wpływy, prawdziwymi zwycięzcami byli Heike. Przez następne 20 lat Kiyomori umacniał swoją władzę, całkowicie opanował cesarską administrację. W 1180 roku sięgnął po władzę absolutną. Pozbawił stanowisk i usunął z dworu 43 najwyższych urzędników włącznie z regentem. Nałożył areszt na klasztornego cesarza Go-Shirawę zamykając go w pałacu Seinan. Zmusił cesarza Takakurę do abdykacji na rzecz swojego wnuka cesarza Antoku.

Wezwanie księcia Mochihito do obalenia władzy Heike dotarło do Genji we wszystkich prowincjach również do Minamoto Yoshinaki. Dorastał w górach Kiso, od ich nazwy przyjął imię Kiso no Yoshinaka. Ambicją młodego samuraja było odzyskanie ziem ojca w prowincji Musashi i przejęcie przywództwa w rodzinie. W przededniu Wojny Gempei musiał jednak ulec sile kuzyna Minamoto Yoritomo, uznać jego władzę i oddać swojego syna Yoshitakę jako zakładnika. Upokorzenie było bolesne, ale ambicje nie wygasły. Yoshinaka postanowił uderzyć na Kyoto, pokonać Heike i zostać największym wojownikiem w kraju.

Tomoe stanęła do walki jako jeden z jego kapitanów polowych, razem z nią towarzyszyli Yoshinace jej bracia Imai Kanehira i Kanemitsu Higuchi. W Heike Monogatari tak opisał ją anonimowy kronikarz tamtych czasów:

Tomoe była wyjątkowo piękna, miała białą skórę, długie włosy i czarujące oblicze. Była też doskonałym łucznikiem, z mieczem w dłoni była wojownikiem wartym tysiąca wojowników, gotowa była zmierzyć się z demonem lub bogiem, konno lub pieszo. Prowadziła konia niezwykle umiejętnie, bez wahania zjeżdżała stromiznami w dół. Gdy nadchodził czas bitwy Yoshinaka wysyłał ją jako pierwszego kapitana; wyposażona w ciężką zbroję, długi miecz i potężny łuk, dokonywała więcej czynów męstwa niż jakikolwiek jej wojownik.

Do historii przeszło kilka czynów Tomoe :

6 stycznia 1181 roku walczyła w bitwie nad rzeką Yokota. Osobiście pokonała siedmiu samurajów. Ich głowy otrzymał w prezencie Yoshinaka.

W czerwcu 1183 roku w bitwie na przełęczy Kurikara poprowadziła zwycięski atak ponad tysiąca jeźdźców na siły Heike.

W styczniu 1184 roku w bitwie o Uchidehama nad jeziorem Biwa poprowadziła oddział 300 wojowników Yoshinaki do samobójczego ataku na armię 6 tys kawalerii Heike. Ocalała tylko ona i jej 4 wojowników.

Yoshinaka zaczął wygrywać wojnę, kampania była wielkim sukcesem, bardzo osłabiła siłę Heike. Zwyciężył na przełęczy Kurikara i w bitwie pod Sinoharą. Zajął Kyoto praktycznie bez walki, Heike wycofali się gdy jego armia podeszła pod stolicę. Przyjęto go jako wybawiciela. Jak podaje Heike Monogatari : Dziesiątego dnia, tego samego ósmego miesiąca, w prywatnej komnacie cesarza odczytano listę nadań. Kiso no Yoshinaka został mianowany Głównym Koniuszym i otrzymał prowincję Echigo. Otrzymał także na mocy dekretu suwerena tytuł Asahi Shogun - Wódz Który Ujarzmia Barbarzyńców. Yukiie został gubernatorem Bingo. Jednak Yoshinaka sprzeciwił się niezadowolony z Echigo, więc otrzymał prowincję Iyo. Yukiie odrzucił Bingo i zamiast tego dostał Bizen. Tuzin innych Genji zostało gubernatorami, funkcjonariuszami policji lub oficerami gwardii.

Szybko okazało się że zbawca cesarstwa stał się jego nowym upiorem. Jego wojownicy z górskich prowincji wschodu uznali, że miasto należy do nich. Rozpoczęły się masowe grabieże, rabunki, gwałty. Dokonywano licznych zabójstw, niezależnie od wieku, płci czy przynależności politycznej do rodziny Heike czy Genji. Yoshinaka i Yukiie nie zrobili nic aby zapanować nad sytuacją i dać miastu bezpieczeństwo. Przy tym sterroryzowali dwór, wymuszali przywileje, zwalniali urzędników. Klasztorny cesarz zażądał od Yoshinaki zakończenia bezprawia gnębiącego miasto. Ten nie podjął żadnych działań. Doradcy Go-Shirakawy nalegali na usunięcie Kiso. Arystokracja zaczęła organizować dla własnej obrony grupy złożone z włóczęgów, bezdomnych chłopców, żebrzących mnichów, zatrudniano każdego kto mógł rzucać kamieniami. Początkowo wojownicy pięciu wewnętrznych prowincji popierali Yoshinakę, teraz widząc, że utracił zaufanie Go-Shirakawy część z nich zaczęła dołączać do stronników klasztornego cesarza. Wielu wojowników z północnych prowincji opuściło stolicę i udało się do domów. Siły Yoshinaki kurczyły się, pozostało przy nim niecałe 7 tys ludzi.

Go-Shirakawa potrzebował interwencji armii Yoritomo, napisał do Kamakury list wzywając go do wyzwolenia stolicy od niebezpiecznego kuzyna. Czternastego dnia dziesiątego miesiąca wysłannik Go-Shirakawy dostarczył do Kamakury cesarski dekret z nominacją Yoritomo na Naczelnego Wodza cesarskich wojsk i poleceniem uwolnienia stolicy od Yoshinaki. Klasztorny cesarz nic więcej nie mógł zrobić, mógł tylko czekać na pomoc.

Kiedy Yoshinaka dowiedział się o kontaktach Go-Shirakawy z Yoritomo i o wyjeździe armii z Kamakury postanowił przejąć władzę. Wydał rozkaz ataku na rezydencję Go-Shirakawy pałac Hojui. Według Heike Monogatari pałac zdobyto 19.11.1283 roku, w starej kronice czytamy : Następnego dnia, dwudziestego, Kiso przyszedł na brzeg rzeki Kamo w Rokujo. Dzień wcześniej kazał przeliczyć i wystawić tam powieszone w rzędach głowy zabitych przeciwników. Naliczono ponad sześćset trzydzieści. Były wśród nich głowy opata Tendai Meiuna i opata Miidery Enkei. Każdy kto to widział ronił łzy.

Zwycięstwo Yoshinaki było całkowite, praktycznie dokonał zamachu stanu i przejął władzę. Go-Shirakawa został internowany w pałacu Gojo, nikogo do niego nie dopuszczano.

W lutym Yoshitsune z Noriyori pprzyprowadzili 60-cio tysięczną armię Kamakury. Yoshinaka przygotowując obronę podzielił swoje siły i obsadził dwa stanowiska przy mostach Uji i Seta na rzece Uji. Yoshitsune zaatakował most Uji, a Noriyori poprowadził atak na most Seta, oba były udane. Zdziesiątkowane wojsko Yoshinaki straciło serce do walki i uciekło. Na wieść o tym Yoshinaka zarządził opuszczenie Kyoto i uciekł z garstką najwierniejszych wasali. Cały czas towarzyszyła mu Tomoe.

Zdążali w kierunku mostu Seta, szukał Imai Kanehiry, który dowodził jego obroną. Kanehira po odwrocie z Sety ruszył w kierunku Kyoto, chciał dołączyć do Yoshinaki. Byli nierozłączni, ślubowali wspierać się nawzajem aż do śmierci. Z ośmiuset ludzi pozostało pięćdziesięciu. Pod Otsu, nad brzegiem rzeki Uchide, praktycznie wpadli na siebie.

Jak kronikarz napisał w Heike Monogatari : Rozpoznali się z odległości ponad stu jardów, pogonili konie i padli sobie w ramiona rozradowani. Na brzegu rzeki w Rokujo wydawało mi się że to już koniec, ale tak bardzo chciałem dowiedzieć się co się z tobą dzieje że przedarłem się przez tłum wrogów i mimo wszystko udało się do ciebie dotrzeć. – powiedział Kiso. Imai odpowiedział: Wyrządzasz mi zbyt wiele honoru. Chciałem zginąć w bitwie pod Seta, ale troska o ciebie doprowadziła mnie tutaj. Na co lord Kiso odparł : Zatem nasze stare śluby nie zostaną złamane i umrzemy razem. Rozwiń sztandar, trzeba dać znak naszym ludziom którzy rozpierzchli się między wzgórzami. Na widok sztandaru zaczęli zjeżdżać się wojownicy którzy uciekli ze Stolicy i obrony mostu Seta. Wkrótce mieli trzysta koni. Z tyloma ludźmi stoczymy wspaniałą ostatnią bitwę ! Kto dowodzi wrogiem, ilu mają ludzi ? - krzyknął uradowany Kiso. Kai no Ichijo Jiro mój panie. Wygląda na to że ma około sześciu tysięcy. Zatem to dobry przeciwnik. Jeśli już musimy umrzeć to zgińmy w walce z dożo liczniejszymi siłami. - odpowiedział Yoshinaka. Po tych słowach ruszył przed siebie.

Późnym popołudniem, w okolicy Awazu, stanęli przed armią przeciwnika. Według Heike Monogatari Kiso wyjechał na czoło : [...] podniósł się w strzemionach i oznajmił wielkim głosem : Wiele słyszałeś o mnie, teraz widzisz mnie na własne oczy. Tak to ja Naczelny Koniuszy, Gubernator Iyo, znany jako Asahi Shogun Minamoto no Yoshinaka. Mówią że jesteś Ichijo no Jiro z Kai. Posłuchaj mnie ! Jesteśmy godnymi przeciwnikami, ty i ja ! Weź moją głowę i pokaż ją Yoritomo ! Słuchajcie ludzie ! - zawołał Ichijo no Jiro - Człowiek, który właśnie wykrzyczał swoje imię jest ich wielkim dowódcą ! Zobaczcie, nie próbuje uciekać ! Brać go moi młodzi wojownicy, powalcie go ! Kiso otaczała masa konnych, Ichijo ruszył naprzód po jego życie i głowę. Trzy setki jeźdźców Kiso rzuciło się na sześć tysięcy wrogów, cięli w lewo, w prawo, w górę, w dół, wszędzie, przebili się przez okrążenie ale zostało ich zaledwie pięć dziesiątek. Oddalali się tnąc każdego kto stanął na ich drodze dopóki nie spotkali Doio no Jiro Sanehiry z dwoma tysiącami konnych. Przebijali się dalej przez czterystu, pięciuset i dalej przez mniej lub bardziej liczne siły przeciwników, za każdym starciem ubywało ich aż w końcu z Kiso pozostało tylko czterech. Wśród tej czwórki była nadal Tomoe. Lord Kiso powiedział do niej : Jedź kobieto, jedź szybko, gdziekolwiek byle daleko. Postanowiłem umrzeć albo z ręki wroga, albo z własnej ręki ! Pomyśl jakim wstydem bym się okrył gdybym w ostatniej walce umarł u boku kobiety ? Jednak nawet po tak mocnych słowach Tomoe nie porzuciła go, nadal stała w miejscu nieugięta i pełna woli walki. Kiso nadal naciskał ją aż w końcu powiedziała : Chcę tylko godnego przeciwnika abyś mógł zobaczyć moją ostatnią walkę.

Kiedy tak czekała Honda no Hachiro Morishige, znany ze swojej siły samuraj z prowincji Musashi, podjechał z trzydziestoma konnymi. Tomoe zaatakowała, złapała go żelaznym uściskiem, przycisnęła głowę do łęku jej siodła, przytrzymała chwilę, przekręciła, odcięła i odrzuciła. Potem porzuciła broń i zbroję i szybko odjechała na wschód.

Walka rozgorzała na nowo, Tezuka no Taro został zabity, Tezuka no Betto uciekł, Imai i Kiso zostali sami. Ach - wykrzyknął Yoshinaka - Moja zbroja, której nigdy nie nie czułem, wydaje mi się dziś tak ciężka. Imai spojrzał i powiedział : Nie jesteś jeszcze zmęczony milordzie, a twój koń jest wciąż świeży, więc dlaczego miałbyś czuć ciężar swojej zbroi ? Jeśli dzieje się tak, to dlatego że jesteś zniechęcony tym, że nikt z twoich wasali nie pozostał. Pamiętaj że ja Kanehira jestem równy tysiącowi konnych a mam jeszcze siedem lub osiem strzał w kołczanie. Pozwól mi powstrzymać wroga a ty jedź do lasu Awazu, który tam widzimy, żebyś tam pod sosnami mógł w spokoju położyć kres swojemu życiu.

Powinienem był stawić czoła losowi w stolicy. - odpowiedział Kiso - Ale uciekałem tu całą drogę żeby umrzeć razem z tobą. Chcę żebyśmy umarli razem a nie rozdzieleni. Podprowadził swojego konia obok Imaiego i przygotował się do szarży. Imai zsiadł w pośpiechu i wziął uzdę konia swojego lorda. Bez względu na to jak wielką sławę zyskał wojownik, niegodna śmierć okrywa go wiecznym wstydem. Zmęczysz się, twój rumak także, może dosięgnąć cię śmierć z rąk jakiegoś niskiej rangi żołnierza, jaką hańbą byłaby wiadomość że lord Kiso Yoshinaka znany wszystkim w Japonii jako Demon Wojny, został zabity przez jakiegoś nieznanego człowieka bez imienia ? Posłuchaj rozumu, jedź między tamte sosny... Bardzo dobrze ! -odpowiedział przekonany Lord Kiso i galopem ruszył do sosnowego lasu Awazu. Imai Kanehira samotnie stanął przed pięćdziesięcioma konnymi, wzniósł się w strzemionach i wielkim głosem oznajmił swoje imię : Słyszycie o mnie od dawna a teraz mnie widzicie, oto jestem przed wami : Imai no Shiro Kanehira, przybrany brat Lorda Kiso w moim trzydziestym trzecim roku życia. Yoritomo też musi o mnie się dowiedzieć, zabijcie Kanehirę i pokażcie mu moją głowę ! Pozostało mu osiem strzał i wystrzelił bezlitośnie jedną po drugiej i ośmiu ludzi spadło z koni martwych lub żywych. Potem dobył miecza i zaatakował, galopował wśród nich tam i z powrotem, i ciął na wszystkie strony, wiele trofeów spadało z koni. Nikt jednak nie odważył się stawić mu czoła, wołali tylko : Zastrzelić go ! Wykończyć go ! Wypuszczali strzałę za strzałą ale jego zbroja była dobra, wszystkie powstrzymywała, żadna nie trafiła w szczelinę ani w staw, żadna go nie zraniła.

Lord Kiso galopował samotnie, w kierunku lasku Awazu. To był dwudziesty pierwszy dzień drugiego miesiąca. Zapadał mrok, pola ryżowe pokrywał cienki lód czyniąc niewidocznymi błotniste głębiny. Gdy jego wierzchowiec wjechał prosto na jedną z nich lód załamał się i koń zatonął aż po głowę. Ani ostrogi, ani bicz, nic nie mogło go poruszyć. Mimo tak trudnej sytuacji Lord Kiso nadal niepokoił się o Imaiego, odwrócił głowę do tyłu, żeby spojrzeć jak mu idzie… i wtedy uderzyła go strzała, prosto w twarz pod hełmem, wypuścił ją będący tuż za nim Miura no Ishida Jiro Tamehisa z Sagami. Potem gdy martwy samuraj upadł do przodu na szyję konia dwaj ludzie Ishidy skoczyli i wzięli jego głowę. Trzymając ją wysoko na czubku miecza Ishida wykrzyczał głośno : Lord Kiso no Yoshinaka, znany wzdłuż i wszerz Japonii jako Demon Wojny, zginął z ręki Miura no Ishida Jiro Tamehisy .

Imai wciąż walczył gdy te słowa wbiły mu się w uszy. Kiedy upewnił się że jego Lord rzeczywiście został zabity krzyknął : Niestety już nie mam za kogo walczyć. Patrzcie wy mieszkańcy Wschodu, pokażę wam jak zakończy swoje życie najpotężniejszy wojownik Japonii ! Wsadził ostrze miecza do ust potem rzucił się z konia i umarł.

Dlaczego Yoshinaka nakazał Tomoe ucieczkę? Mógł się obawiać, że jej śmierć będzie bardziej spektakularna i zaćmi jego koniec. Znalazłem też opis, że kazał jej pozostać przy życiu, aby mogła pojechać do jego rodzinnej prowincji i opowiadać o ostatniej bitwie i honorowej śmierci. Miało to dać początek legendzie nieustraszonego, wielkiego samuraja.

Niektórzy twierdzą, że pojmał ją i zniewolił Wada Yoshimori, wasal Minamoto no Yoritomo. Została jego konkubiną i urodziła mu syna. Kiedy w 1213 roku rodzina Hojo zniszczyła rodzinę Yoshimori, a sam Wada zginął, Tomoe przyjęła święcenia i została mniszką buddyjską. Do śmierci w wieku 91 lat recytowała sutry za duszę Lorda Kiso no Yoshinaka.

Jeszcze inne przekazy mówią, że po śmierci Yoshinaki zabiła napastników, zabrała jego głowę i utopiła w morzu, aby nikt jej nie zbeszcześcił. Opowieści mieszają się i wzajemnie wykluczają.

To, co naprawdę działo się z Tomoe Gozen przed i po bitwie z Awazu, zapewne nigdy nie zostanie wyjaśnione. Na pewno jest historyczną postacią i odegrała istotną rolę w wojnie Gempei. Gdyby tak nie było, w kraju w którym kobieta zawsze była w cieniu mężczyzny, nie powstała by legenda o kobiecie wojowniku przewyższającym swoimi czynami wielu samurajów.

Kobiety samuraje odegrały znaczącą rolę w historii Japonii. W przeciwieństwie do mężczyzn nie mogły posiadać majątku ani pełnić funkcji państwowych. Znane są przykłady, kiedy żona samuraja zdobywała ogromną władzę jak w przypadku żony Ashikagi Yoshimasy, ósmego Szoguna Japonii. Z kolei żona Toyotomi Hideyoshiego, wielkiego zjednoczyciela Japonii, miała ponoć ogromy wpływa na swojego męża i sterowała nim .

Kobiety wojowniczki były zwolnione z prac fizycznych, mogły zdobywać wiedzę, uczyć się pisania i czytania, a także studiować literaturę, filozofię i poezję.

Niezależnie od okoliczności jej życia postać Tomoe przez wieki obrosła legendą, zyskała reputację niezwyciężonego wojownika i wzoru lojalności. Mit zatarł jej prawdziwą historię, ale legenda trwa do dzisiaj w przedstawieniach Kabuki, opowieściach i filmach zapewniając Tomoe reinkarnację.

Żyła na przełomie epok Heian i Kamakura. Była córką Nakahary Kaneto, zwanego Kiso no Chuzo Kaneto, głowy silnego klanu Kanahara, gubernatora Shinano. Kaneto miał też synów Kiso Shiro Imai Kanehirę i Kanemitsu Higuchiego. Jak wiele kobiet z rodzin samurajów od dziecka uczono ją sztuk walki. Miała do tego wyjątkowe zdolności. Zapewne z woli bogów ich życie nierozerwanie związało się z Minamoto Yoshinaką, kuzynem przyszłego Lorda Kamamury i pierwszego szoguna Minamoto Yoritomo.

Heike Monogatari w księdze szóstej opisuje młodość Yoshinaki : Ojcem Yoshinaki był Dowódca Korpusu Gwardii Yoshikata, drugi syn Tameyoshiego. Yoshinaka miał dwa lata, kiedy dwudziestego szóstego dnia, w ósmym miesiącu drugiego roku ery Kyuju (1155), jego ojciec Yoshikata zginął z ręki Minamoto Yoshihiry z Kamakury. Matka zabrała go do Shinano, gdzie znalazła schronienie u Kiso no Chuzo Kaneto. Błagała Kaneto by wychował syna i uczynił z niego mężczyznę. Kaneto zgodził się i wypełniał obietnicę przez ponad dwadzieścia lat. Młody Yoshinaka dorastał, wykazywał się dość niezwykłą siłą i ogromną odwagą. Ludzie mówili między sobą : Jak On napina łuk ! Co za wojownik ! Na koniu, czy pieszo z pewnością pod każdym względem dorównuje Tamuramaro z dawnych czasów, lub Toshihito, Koremochiemu, Tomoyoriemu, Yasumasie i ich przodkom Yorimitsu i lordowi Yoshiie !

I tak Tomoe Gozen od dzieciństwa wychowywała się i uczyła rzemiosła samuraja z Yoshinaką i swoimi braćmi. Z czasem młodzi zbliżyli się, zostali kochankami, czy była żoną Yoshinaki nie wiadomo.

W 1180 roku książę Mochihito, syn klasztornego cesarza Go-Shirakawy, wezwał klan Minamoto, do powstania przeciw rodzinie Taira, która całkowicie zdominowała cesarski dwór. Oba rody miały cesarskie pochodzenie, Minamoto wywodzili się z linii cesarza Seiwa, nadano im przydomek Genji. Ród Taira wywodził się z linii cesarza Kanmu, nazwano ich Kanmu Heike. Do czasu rebelii Hogen i Heiji budowali swoją siłę na prowincjach, poza stolicą.

GOZEN TOMOE 1157-1247 Legendarna kobieta Samuraj, Onna Musha

Grobowiec Kiso no Yoshinaki.

Grób Tomoe Gozen stoi jak strażnik obok grobu Kiso no Yoshinaki w Tokuonji, rodzinnej świątyni rodu Kiso w mieście Kiso.

Pomnik Tomoe Gozen i Lorda Kiso no Yoshinaki Yakata Museum w Miyanokoshi

Bitwa na przełęczy Kurikara, Tomoe Gozen i Yoshinaka Minamoto, drzeworyt sygnowany Kuniyoshi 1845 rok

Tomoe Gozen z głową Uchidy Ieyoshiego, w tle Wada Yoshimori, drzeworyt sygnowany Chikanobu (1838-1912)

Kiso Yoshinaka i Tomoe Gozen nad rzeką Uji. Japoński drzeworyt z XIX w. ( zbiory własne)

dannoura1185@op.pl